На 21 февруари, Израел и Египет се согласија да изградат гасовод што ќе го поврзува големото израелско крајбрежје на Левијатан со две египетски постројки за течен природен гас на медитеранскиот брег. Овој проект првенствено има за цел да го зголеми извозот на гас на европскиот пазар.
Неговата имплементација ќе доведе до зголемување на снабдувањето со течен природен гас кон Европската унија, што не е во интерес на руските компании Гаспром и Новатек.
Од друга страна, овој проект предизвикува сомнежи во можноста за изградба на потенцијален конкурент за Гаспром во Јужна Европа, подводниот гасовод ИстМед за снабдување со гас од Источен Медитеран, од израелските полиња Левијатан и Тамар и кипарската Афродита, преку Кипар до Грција и потоа во Италија.
ЕУ има намера да донесе конечна одлука до крајот на 2021 или 2022 година за можноста за финансиска поддршка од повеќе милијарди долари за изградба на новиот елемент на Јужниот гасен коридор за добивање гас заобиколувајќи ја Русија.
Изградбата на „ИстМед“ дополнително ќе ја ослаби позицијата на „Гаспром“ на грчкиот, бугарскиот и италијанскиот пазар, каде што се засилува конкуренцијата од почетокот на трговијата со азербејџански гас преку Трансјадранскиот гасовод (ТАП) во 2021 година.
На овој начин, дизајнот на нов гасовод, чии детали сè уште не се објавени, може да доведе до значително движење на европскиот пазар на гас. Во секој случај, таа ќе игра важна улога во формирањето на новиот центар на индустријата за гас во близина на југоисточната граница на Европската унија.
Источниот медитерански форум за гас го доби првиот проект
За да се реши оваа задача, Источен медитерански форум за гас (ЕМГФ) беше основан во 2019 година, обединувајќи различни учесници како Израел, Египет, Јордан, Палестинските власти, Кипар, Грција и Италија. Во 2020 година, сите тие ја потврдија својата решеност да ги здружат или барем да ги координираат своите напори во развојот на ресурсите на гас во регионот.
На 1 март 2021 година оваа организација официјално ќе започне со работа. И новиот израелско-египетски гасовод всушност ќе стане првиот проект што се спроведува под покровителство.
Дали овој проект значи дека Израел се олади до идејата ИстМед?
Сè уште не, вели Стефан Волфрум, соработник за истражување во Берлинската фондација за наука и политика. Тоа е водечка германска научна институција која ги советува и германската влада и парламентот и ЕУ за надворешно-политички прашања.
Според експертот, израелските политички кругови продолжуваат да се потпираат на можноста за директен пристап до европскиот пазар на гас.
„Но, Израел не сака да чека уште 5-10 години да се одржи гигантскиот проект„ ИстМед“, бидејќи тој е најдолгиот подводен гасовод во светот“, изјави Шефан Волфрум за Дојче веле.
Затоа, земјата одлучи да искористи уште една можност за многу пократко време да изгради гасовод до Египет и што е можно побрзо да започне да остварува профит од извозот, неопходен за понатамошен развој на производството на гас.
Египет се обидува да ги пополни капацитетите на своите терминали за течен гас. Израел веќе има договор за извоз на гас во Египет, а неговото спроведување дури и бара проширување на капацитетот на постојниот гасовод што го поврзува израелскиот град Ашкелон преку море до египетската гасоводна мрежа на северниот дел на Синајскиот полуостров.
Новиот гасовод, пак, ќе снабдува два египетски терминали за течен гас во близина на Порт Саид, чиј капацитет останува недоволно искористен. Токму тие ќе мораат да го течат гасот Левијатан и потоа да го извезуваат во Европската унија, иако близината на Суецкиот канал ќе овозможи тој брзо да се пренасочи на азиските пазари.
Колку побрзо започне да работи оваа заемно корисна шема за израелско-египетска соработка, толку повеќе ќе се појават сомневања за соодветноста на гасоводот ИстМед, се надева Стефан Волфрум, кој е решителен противник на проектот.
Геополитички аргументи против гасоводот ИстМед.
Според експертот, од ЕУ е од стратешки интерес не толку да помогне во изградбата на друг гасовод во ЕУ, туку да ја зајакне стабилноста во толку сложен регион близу нејзините граници како што е Блискиот исток. Во таков случај, развојот на заемно корисна регионална соработка во секторот гас може да има една од клучните улоги.
Слично е и мислењето на политикологот Тарек Бакони од тинк-тенк-центарот на Европскиот совет за надворешни односи (ECRF).
Германскиот весник „Дие Велт“, во написот „ИстМед – новиот проблематичен гасовод во Европа“, го цитираше изјавата дека заедничките гасни проекти на источниот брег на Средоземното море би можеле идеално да помогнат во решавањето на споровите околу поморските граници меѓу Израел и Либан, промовирање на просперитет на палестинските територии, да се стимулира домашното политички реформи во Египет и да помогне да се приближат Кипар и Турција.
Во поново време, овие надворешно-политички и геостратешки аргументи против ИстМед се додадени и еколошки размислувања: ЕУ си постави амбициозна цел да постигне климатска неутралност до 2050 година и донесе амбициозен договор за климата, Зелен договор, кој вклучува постепено исклучување фосилни горива.
Наспроти ова, поддршката од неколку милијарди долари за гасовод што всушност ќе стапи во функција околу 2030 година ќе изгледа прилично неконзистентна, дури и ако гасот се смета за еколошко гориво од јагленот и нафтата.
Последици од израелско-египетскиот проект за Гаспром и Новатек
Напуштањето на „ИстМед“ би било од корист за „Гаспром“, бидејќи тоа ќе го спаси на долг рок од непотребна конкуренција на тековно поврзаните грчки и бугарски пазари, како и на италијанскиот пазар.
Во исто време, најавата за нов израелско-египетски гасовод е непријатна, иако не особено вознемирувачка, вест за Гаспром и рускиот извозник на течен природен гас, Новатек.
На крајот на краиштата, овој проект значи дека дополнителни количини на гас ќе се појават на главниот извозен пазар на овие две компании – европски, многу порано отколку што теоретски би требало да се заврши „ИстМед“.
Стефан Волфрум не се сомнева: „Во следните години, ЕУ ќе има повеќе течен природен гас од Источниот Медитеран“. Тој не ја исклучува можноста и Кипар да сака да користи терминали за египетски течен гас
