Битката кај Херонеја се водела на 2 август 338 година п.н.е., во близина на градот Херонеја во Беотија, меѓу Македонците предводени од Филип Втори Македонски и сојузот на неколку грчки градови-држави предводени од Атина и Теба. Битката е кулминација на последните кампањи на Филип во 339–338 п.н.е. и резултираше со решавачка победа за Македонците.
Филип по оваа одлучувачка победа стави крај на десетгодишен конфликт со Атина за превласт во северниот Егеј, со постигнување на мир. Проширеното кралство на Филип, моќната армија и обилните ресурси сега го направија де факто лидер на Македонија и тогашна Грција. Занезависни градови-држави, моќта на Филип по 346 година п.н.е. се сметала за закана, особено во Атина, каде политичарот Демостен ги водел напорите да се отцепи од влијанието на Филип.
По неколкумесечен ќор -сокак, Филип конечно напредува во Беотија во обид да маршира кон Теба и Атина. Против него, и блокирање на патот во близина на Хаеронеја, каде се сретнал со сојузничката војска, слична по големина и која заземала силна позиција. Деталите за битката што следеше се малку, но по долга борба Македонците ги скршија двете страни на сојузничката линија, која потоа се распаднала.
Битката е опишана како една од најрешителните во античкиот свет. Силите на Атина и Теба беа уништени, а континуираниот отпор беше невозможен; затоа војната дојде до ненадеен крај. Филип можеше да наметне вазалство на Грција, кое сите држави го прифатија, со исклучок на Спарта. Коринтската лига, формирана како резултат на битката, ги направи сите поразени полиси сојузници на Македонија и едни со други, со Филип како гарант за мирот. За возврат, Филип беше изгласан како стратег (генерал) на војската против Ахеменидската империја, што тој долго време ја планираше. Меѓутоа, пред да успее да ја започне кампањата, Филип бил убиен, а Царството Македонско и одговорноста за војната со Персија преминала на неговиот син Александар.
Според Диодор, македонската војска броела околу 30.000 пешадија и 2.000 коњаници, бројка општо прифатена од современите историчари. Филип ја презеде командата на десното крило на македонската војска и го стави својот 18-годишен син Александар (идниот освојувач на Персиската империја) во команда на левото крило, придружуван од група искусни генерали на Филип.
Многу историчари, вклучувајќи ги Хамонд и Коквел, го ставаат Александар задолжен за придружната коњаница за време на битката, можеби поради употребата на зборот „придружници“ од Диодор. Плутарх вели дека Александар бил „првиот што ги скршил редовите на Тебанците“, елитата на тебанската пешадија, кои биле стационирани на крајното десно од борбената линија.
Диодор вели дека во битката загинале повеќе од 1.000 Атињани, а други 2.000 биле заробени, и дека Тебанците поминале слично. Плутарх сугерира дека сите сите Тебанци биле убиени во битката, иако претходно биле сметани за непобедливи.
2 август Илинден или Ден на Св. Илија и ден денес е голем македонски национален и православен празник, кој се одбележува на 2 август. Илинден има посебно значење за историјата на македонскиот народ заради тоа што на 2 август започнало Илинденското востание во 1903 година, а во 1944 година е одржано Првото заседание на АСНОМ. Денес, илинденската традиција е испреплетена со патриотски, фолкорни и религиски симболи, што го прави Илинден еден од најважните празници во Македонија.
Св. Илија бил боговидец, чудотворец, ревнител за Божјата вера. Бил родум од племето Ароново, од градот Тесвит и затоа е наречен Тесвитјанин. Кога се родил Илија, неговиот татко Савах видел ангели Божји околу детето како го повиваат во оган и му даваат да јаде пламен. Тоа било предзнак за неговиот пламенен карактер и за богодаруваната огнена сила во него. Целата своја младост ја минал во богомислие и во молитва, повлекувајќи се често во пустината за во тишина да размислува и да се моли. Се смета дека пред крајот на светот, Илија повторно ќе се јави за да ја сотре силата на Антихристот.
Илинденското востание е востание против Отоманското Царство организирано од страна на ТМОРО и претставува еденод најголемите и најзначајните настани од македонската историја. По подготовките за востание против Отоманското Царство, на 2 август 1903 година на православниот верски празник Св. Илија – Илинден започнало Востанието. Ова востание е познато како Илинденско, според денот на започнување. На почетокот на јануари 1903 година, Централниот комитет на ВМРО донел решение да се крене востание летото истата година, иако за тоа немало поволна внатрешна и надворешна ситуација во Македонија, особено што на решението се спротивставиле неколку угледни револуционери, меѓу кои најпознат бил Гоце Делчев. Сепак, востанието означувало нова фаза од развојот на македонското национално и ослободително движење. На 20 јули (по стар календар), од носно на 2 август 1903 година, на Илинден (по нов календар), почнало Илинденското востание во Македонија. Тоа најголем успех постигнало во Битолскиот револуционерен округ. Прво било ослободено Смилево, па Крушево – центарот на востанието. Потоа востанието постигнало поголем успех во Костурско и во Леринско. На 4 август 1903 година, 600 востаници го ослободиле градот Клисура и го држеле во свои раце се до 17 август. На 17 август истата година, 700 востаници од Костурско и од Леринско го ослободиле гратчето Невеска. Покрај тоа, биле ослободени повеќе костурски, лерински и преспански села, каде што била воспоставена народна власт. Најжестоки борби се воделе кај селото Езерец меѓу 300 востаници и 2.000 османлиски аскер. Востаниците постигнале значителен успех и во Охридскиот револуционерен реон. Таму најжестоки востанички акции се воделе во Малесија, во Горна и во Долна Дебрца и на други места. Исто така, во Преспа имало жестоки борби со османлискиот аскер. Востаниците постигнале успех во Демирхисарско и во Кичевско, каде што биле ослободени повеќе села. До жестоки судири дошло во селата Прибилци, Карабуница и Извор, па дури се направил обид за ослободување и на градот Кичево.
Точно 41 година по Илинденското востание, во манастирот Св. Прохор Пчински во близина на Куманово 115 делегати го одржале Првото заседание на АСНОМ (Антифашистичкото собрание на народното ослободување на Македонија), на кое е потврдена општествено-правната положба на Македонија како рамноправна федерална држава во рамките на ДФ Југославија. Заседанието го отворил Панко Брашнаров, најстариот делегат и сведок на двата Илиндена, со зборовите: „Денеска е Вториот Илинден, последен Илинден на неслободна Македонија, се ставаат темелите на македонската држава“. Избран е Президиум на АСНОМ, во состав: Методија Андонов Ченто (претседател), Панко Брашнаров и Емануел Чучков (потпретседатели) и Љупчо Арсов и Владимир Полежиноски (секретари). Заседанието усвоило неколку документи со државнотворно значење – Решение за конституирање на АСНОМ како врховен законодавен и извршен претставнички орган на демократска Македонија, Решение за воведување на македонскиот јазик за службен јазик во македонската држава и Декларација за основните права на човекот и граѓанинот на демократска Македонија. Од 28-ми до 30 декември во слободно Скопје е одржано Второто заседание на АСНОМ. Од 14-ти до 16 април 1945 година – Третото заседание на АСНОМ, кога е избрана Влада на Народна Република Македонија и се оформени органите на власт на новата македонска држава, создавана во текот на Народноослободителната војна.
