Во детална одлука, заснована врз меѓународното право и пракса за човекови права, Уставниот суд на Северна Македонија со својата одлука У.бр.57 / 2019 утврди дека државните органи ја нарушиле слободата на изразување на двајца правници Павлина Зефиќ и Панче Тошковски, кои ги бранеа своите клиенти обвинети за сериозно кривично дело во случајот „27 април“, со определување на значителна парична казна затоа што адвокатите бараа соодветни услови за работа во судницата и протестираа стоејќи исправено во судот.
Уставниот суд, потенцирајќи ја важноста на улогата што адвокатите ја имаат за владеењето на правото, го искористи трипартитниот тест на Европскиот суд за човекови права за да докаже дека судските решенија на Основниот кривичен суд Скопје и Апелациониот суд Скопје, не биле неопходнi во демократско општество, туку напротив, ги спречи тужителите слободно да го искажат своето мислење дека треба да имаат простор да седнат и да ја подготват одбраната во судницата при вкрстено испитување на заштитен сведок.
Факти
Во соодветно време, 33 лица беа обвинети за кривично дело казниво по член 313 од Кривичниот законик „Терористичко загрозување на уставниот поредок и безбедноста на Република Македонија“ во кривична постапка КОК-40/18 што се одржа во Основниот кривичен суд Скопје . Поради големиот број обвинети и нивните адвокати, рочиштата се одржуваа во голема судница бр. 1 во новата зграда на судот.
На 16.10.2018 година заштитениот сведок со псевдоним Ц1 требаше да биде сослушан од обвинителството и одбраната. Расправата започна во големата сала, но судиската комисија нареди пауза од 20 минути со цел да ја провери судската опрема. По паузата, судската полиција ги извести адвокатите дека рочиштето ќе се одржи во големата судска просторија во старата зграда на судот, иако таа судница не може да ги смести сите обвинети и нивните адвокати.
Од адвокатите присутни само двајца би можеле да седнат на клупата на адвокатите за да пишуваат / фаќаат белешки, додека сите други адвокати, вклучувајќи ги и г-ѓа Зефиќ и г-динот Тошковски, седеа во областа за јавноста, каде што немаше маси, и беше несоодветно место за работа.
Неколку адвокати претставија аргументи пред судската комисија дека немаат соодветни услови за работа, истакнувајќи ја сложеноста и сериозноста на случајот. Адвокатите прашаа дека секој од нив има биро за да може правилно да го следи сведочењето на заштитениот сведок Ц1 и да подготви вкрстени сослушувања. Сите адвокати се приклучија на овие барања.
Бидејќи судската комисија не ги прифати горенаведените образложени барања, сите адвокати, вклучително и двајцата кои имаа биро пред нив, застанаа, без да го нарушуваат редот во судницата, за да покажат незадоволство и да ја испратат својата порака до судската комисија за несоодветните услови за работа.
Додека одбраната стоеше и бараше ефективни услови за работа, без намера да го одолговлечи процесот или да го навреди судот, судиската комисија изрече казна за сите адвокати во висина од 1000 евра за секој од нив во решението КОК-40 / 18. Врз основа на жалби, Апелациониот суд ја намали сумата на 500 евра.
Адвокатот Павлина Зефиќ и адвокатот Панче Тошковски поднесоа барање согласно член 110 став 3 од Уставот за заштита на нивната слобода на мислење и јавно изразување на нивното мислење, загарантирано според член 16 од Уставот и член 10 од Европската конвенција за човекови права („ЕКЧП“) со тврдење дека нивните права биле повредени со Одлуката на Основниот кривичен суд Скопје 09 КОК-40/18 од 16.10.2018 година и решението КОКЗ-47/18 од 17.12.2018 година на Апелациониот суд Скопје. Тие го поддржаа нивното аргументирање со образложението на Европскиот суд за човекови права во случаите Морис против Франција и Боно против Франција, каде судот ја истакнува важноста на адвокатите во судскиот систем.
Преглед на судската одлука
Уставниот суд ја прифати фактичката состојба како што таа беше презентирана од тужителите затоа што тоа е во согласност со материјалните докази што судот детално ги анализирал.
Тогаш Уставниот суд забележа дека претседателот на комитетот ја искористил соодветната постапка, барајќи од адвокатите да седнат и да ги предупредува дека доколку продолжат да стојат , ќе бидат казнети со парична казна за нарушување на редот во судницата. Бидејќи сите правници, вклучително и барателите продолжија да стојат, судската комисија донесе Одлука врз основа на член 361 став 1 од Законот за кривична постапка (за казна за повреда на редот и дисциплината) и го казни секој од барателите со парична казна од 1000 евра, по што казната е намалена на 500 евра од Апелациониот суд Скопје.
Пред примена на трипартитниот тест од член 10 став 2 на ЕКЧП, Судот се повика на релевантните норми од националното законодавство во врска со заштитата на слободата на изразување на адвокатите (член 16 и 53 од Уставот и член 21, 30-32 од Закон за застапување) и меѓународно право (член 19 од Меѓународниот пакт за граѓански и политички права и член 10 од ЕКЧП, препорака 2000 (21) на Комитетот на министри).
Уставниот суд утврди дека има повреда на слободата на мислење и јавно изразување на мислењето на тужителите кога подолните судови одлучија да ги казнат адвокатите заради одбивањето да седнат на нивните места, тврдејќи дека тужителите продолжиле да не го почитуваат судскиот налог , со што државните органи го прекршиле и членот 10 од ЕКЧП.
И покрај тоа што Уставниот суд утврди дека ограничувањето е пропишано со и има легитимна цел, во демократското општество не е потребно затоа што казната беше непропорционална мерка за ограничување на слободата на изразување, спротивна на Уставот и ЕКЧП. Судот истакна дека тужителите имаат легитимни очекувања не само да имаат столици, туку и маси за пишување и забележување на главната расправа каде заштитениот сведок требаше да даде сведоштво. Судот истакна дека Основниот суд Скопје создаде состојба на „функционален проблем“ со тоа што не обезбедич доволно простор и средства за работа како последица на кои тужителите не беа во можност да ја извршат својата одбрана.
Со паричната казна судот ја ограничи слободата на изразување на адвокатите, игнорирајќи го фактот дека самиот суд придонел за реакциите на адвокатите со протест стоејќи во судницата бранејќи го нивното законско право да обезбедат одбрана според Законот за кривична постапка и закон за застапување. Затоа, Уставниот суд ги укина првостепените и второстепените решенија на судот.
Извор: Глобал фридом оф експрешн, универзитет Колумбија
