Договорено тридневно примирје во Судан

Додека народот на Судан е сведок на уште еден ден на борби меѓу армијата и паравоените сили за брза поддршка (RSF), меѓународната загриженост расте, како и стравувањата кај оние кои не можат да ги напуштат своите домови за да добијат храна, медицинска нега или други основни услуги.

Вестите за зголемениот број на жртви кружат деновиве додека воздушните напади и гранатирањето се интензивираа во делови од главниот град Картум и неговиот збратимен град Омдурман.

Бел чад се издигна во близина на воениот штаб во Картум додека борбите ги принудија жителите да се засолнат во своите домови. Евидентирани се и прекини на струја и грабежи.

Медицинските организации повикуваат на мирен и безбеден премин на пациентите до медицинските установи и на медицинските тимови да им се овозможи пристап до ранетите.

Иако борбата за превласт меѓу армијата и РСФ е евидентна веќе неколку години – од соборувањето на поранешниот претседател Омар ал-Башир во 2019 година среде масовни протести – бескрајните прашања се вртеа за тоа што иницираше таков отворен конфликт меѓу двете сили.

Од соучесник во пучот до непријател?

Во октомври 2021 година, началникот на армијата, генерал Абдел Фатах ал-Бурхан и началникот на РСФ, генерал-полковник Мохамед Хамдан „Хемедти“ Дагало се здружија за да извршат државен удар против цивилното раководство, нанесувајќи удар на транзицијата на нацијата кон демократија.

Тензиите почнаа да зовриваат пред неколку дена кога армијата објави дека РСФ спроведувала неовластени движења во Картум и северниот град Мероу.

РСФ, која беше обвинета за брутално задушување на бунтот за време на конфликтот во Дарфур и продемократските протести, одговори дека не прави ништо надвор од своите вообичаени должности и дека некој се обидува да сее немир меѓу суданските сили.

Отворен конфликт избувна во саботата во главниот град и во голем број други градови. И Ал-Бурхан и Дагало, секој со десетици илјади војници распоредени само во Картум, ветија дека нема да преговараат или да се согласат за прекин на огнот и покрај зголемениот меѓународен дипломатски притисок.

Еве како Судан, земја со долга историја на државни удари, стигна до оваа точка и што е во прашање.

Како дојде до оваа фаза?

Во последниве месеци се водеа преговори во обид за враќање на Судан во демократска транзиција запрена со државниот удар во октомври 2021 година.

Со мониторинг на меѓународните и регионалните сили, вооружените сили и РСФ потпишаа прелиминарен договор во декември со продемократските и цивилните групи. Но, договорот ги остави нерешени најтешките политички прашања – на пример, што ќе биде со сите воени и паравоени сили?

За време на преговорите за постигнување конечен договор, тензиите меѓу Ал-Бурхан и Дагал ескалираа додека двете страни дебатираа како РСФ ќе се интегрира во армијата и кој ќе има крајна контрола над борците и оружјето.

Дагало се обиде да се претстави како поддржувач на демократската транзиција, остро критикувајќи го Ал-Бурхан во март. Тој рече дека воените лидери не се подготвени да ја предадат власта.

Аналитичарите тврдат дека Дагало се обидува да го поправи имиџот на неговите паравоени сили, кои имаат репутација како брутални милиции вклучени во злосторствата во конфликтот во Дарфур.

Несогласувања постојат, но зошто борби?

Доцна во средата, РСФ почна да распоредува сили околу Мероу, 330 километри северно од главниот град. Градот има стратешко значење со голем аеродром, централна локација и брана на реката Нил.

Следниот ден, РСФ, исто така, испрати нови сили во главниот град и во другите области на земјата. Армијата се спротивстави.

Борбите избија во воената база јужно од Картум во саботата наутро, при што двете страни ја обвинија другата за започнување на насилството. Оттогаш, армијата и РСФ се борат со тешко вооружување, вклучувајќи оклопни возила и митралези поставени на камиони, во густо населените области на Картум и Омдурман. Армијата, исто така, почна да ги напаѓа базите на РСФ со воздушни удари.

Борбите се проширија и во други делови на земјата, вклучувајќи го стратешкиот крајбрежен град Порт Судан на Црвеното Море и источните региони на границите со Етиопија и Еритреја. Пријавени се и борби во регионот на Дарфур зафатен од војна, каде што беа нападнати објекти на Обединетите нации. ОН соопштија дека тројца вработени во Светската програма за храна се убиени во борбите. Во следните денови, десетици луѓе беа убиени, а стотици беа ранети.

Ќе има ли прекин на огнот и преговори?

Изгледите за прекин на борбите во моментов се мали бидејќи Ал-Бурхан и Дагало не отстапуваат. И двајцата бараат другиот да се предаде. Интензивирањето на борбите може да го отежне и враќањето на преговорите на двајцата генерали.

Муслиманскиот верски календар, исто така, може да игра улога. Борбите избувнаа во последната недела од месецот Рамазан. Оваа недела е тридневен празник Рамазан Бајрам со кој се одбележува крајот на месецот на постот. Жителите на Судан повеќе не можат да излегуваат да купуваат храна и други потреби, па ако ништо друго, ќе има зголемен притисок за прекин на борбите.

Меѓународнaта заедница повика на итен прекин на непријателствата додека преземаше низа дипломатски активности.

Американскиот државен секретар Ентони Блинкен повика на прекин на огнот и враќање на преговорите за време на состанокот на земјите-членки на Г7.

„Народот на Судан сака војската да се врати во касарните“, рече Блинкен. „Тие сакаат демократија, цивилна влада. Судан мора да се врати на тој пат“. Блинкен претходно разговараше за развојот на ситуацијата во Судан со министрите за надворешни работи на Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати. Саудискиот министер за надворешни работи рече дека разговарал со Ал-Бурхан и Дагал одделно по телефон и ги повикал да престанат со „сите видови воена ескалација“.

Камерон Хадсон, виш соработник во Центарот за стратегиски и меѓународни студии тинк-тенк и поранешен американски дипломат, предупреди: „Без таков [американски] притисок, би можеле да најдеме конфликт со истата шема во Тигреј [Етиопија]“.

Кои се странските актери и зошто се таму?

За време на повеќедецениското владеење на Ал-Башир, Русија беше доминантна сила во Судан. Во еден момент, Москва постигна првичен договор за изградба на поморска база на суданскиот брег на Црвеното Море. По соборувањето на Ал-Башир, САД и европските нации почнаа да се натпреваруваат со Русија за влијание во Судан, кој е богат со природни ресурси, вклучително и злато, но и сцена на конфликти и воени удари.

Војската го контролира најголемиот дел од економијата на земјата, но и РСФ управува со големи области на рудници за злато, клучен извор на приход за моќната паравоена војска. Ал-Бурхан и Дагало, исто така, воспоставија блиски врски со Саудиска Арабија и ОАЕ. Суданските трупи се одвоија од армијата и РСФ се борат заедно со коалицијата предводена од Саудиска Арабија во долготрајната војна во Јемен. Египет, друга регионална сила, исто така има длабоки врски со суданската војска. Двете армии одржуваат редовни воени вежби, а последните беа овој месец. Египетските војници беа во суданската воена база во Мероу на вежби кога избија судирите во саботата. Тие беа заробени од припадници на РСФ кои рекоа дека ќе бидат вратени во Египет.

Извор: Ал Џезира