INFOMAX.MK

Зошто наместо функционална, имаме формална демократија?(7.)
/Поенти, ставови, констатации, заклучоци и предлози/

Поголема граѓанска партиципација, за вистинска демократија
Граѓанското општество мора да биде фокус на демократијата во Македонија

Демократија со повеќе “сива материја“ – да!
Демократија без народ – не!
До кога “спирала на молчење“?
Стоп за клиенталистичките политички структури!
Дали се зад нас аномичните состојби и времиња?

Во шест продолженија ги презентирав основните причини зошто во Македонија наместо вистинска и функционална имаме формална демократија, која е повеќе од нефункционална. Денес, и во следните две продолженија, ке ги презентирам завршните согледувања, главните поенти, ставови, и заклучоци во анализата(24 на број). Секако материјалот содржи и предлози за подобрување на нашата демократска пракса.

1.Како општество веќе 30 години градиме парламентарна демократија. Ама постепено, но евидентно го губиме чувството на сигурност (како институциите и политичките чинители, така и граѓаните) и извесност (дали и како ќе заврши денот и што ќе се случи утре?). Како да го губиме здивот и ни недостасува енергија за предизвиците со кои сме соочени. Евидентен е расчекорот меѓу она што се посакуваше – изградба на похумано општество, во кое ќе доминира начелото на еднаквост, правичност и солидарност и она што е конкретна стварност. Сведоци сме на бројни аномалии во функционирањето на системот и демократијата во него. Севкупноста на дејствувањето на сите чинители на демократијата (политика, економија, граѓанско општество) мора да биде фокусирана на одржливоста и сигурноста на сите демократски сегменти на општеството и обезбедување на извесност на задоволително ниво. Со неизоставно учество(со висок степен) на граѓаните во сите текови и сегменти на функционирање и опстојување на демократското општество.

2.Меѓупартиските пресметки, тривијалниот собраниски амбиент, партизацијата на државата и општеството, во последните 10-15 години, се основните содржини на политичкиот живот во Македонија. Сите овие девијантни појави особено беа изразени во предизборниот процес, а најмногу во изборната кампања во склопот на Претседателските избори 2019, Парламентарните избори 2020 и Локалните избори 2021. Тие се резултат на хибридна политичка култура на носителите на политичката власт, што е карактеристика на нови млади демократии, општества во транзиција и општества со аномалии во социјалната структура, какво што е македонското општество. На ваквата состојба се надоврзува и клиентелистичката политичка структура на граѓаните-избирачи, која е дискриминирачка, деградирачка, бездушна, користољубива и нехумана од аспект на односот власт (која спроведува избори), граѓани-избирачи (кои треба да ја подржат или не таа власт). Овие две девијантни политички култури, го создаваат синдромот “раздробено општество“, во кое општествените, политичките, економските и граѓанските структури се недооформени, нестандардизирани, несозреани, од една страна, и непримерно и неприродно спротивставени и во траен конфликт, поради тоа што се раководени од отуѓени и недефинирани центри на моќ, кои вредносниот систем на општеството го первертираат за 360 степени, т.е го поставуваат наопаку. Тие структури и таквиот первертиран вредносен систем се основата на која се создава реалноста наречена “хибридна демократија“, како штетна аномалија на вистинската демократија. Овие демократско фалични и морално и интелектуално извитоперени особини на политичките актери и граѓаните-избирачи мораме да ги излекуваме и заздравиме со вбризгување на вистинска “сива материја“ (демократска политичка култура). Таа сива материја, т.е. демократска политичка култура, е вистинско сврзно ткиво и амалгам на нашиот конкретен социолошки и културен простор. – Но само под услов на целосна опфатеност на социјалното милје, од социолошки, комуникациски, политички, културолошки, историски, психолошки и културен аспект.

3.Граѓаните на Македонија, со тек на времето, очигледно станаа поцинични во однос на политиката каква ја водат политичките партии во Македонија и помалку склони да учествуваат на избори. Излезноста на избори од 84,8% на парламентарните избори 1991г., преку 73,4% во 2002, се намали на 52% во 2020г. Комуникацијата со граѓаните мора да се издигне на повисоко ниво, што претпоставува многу по искрен и чесен однос на политичките партии кон нив. Само така партиципацијата на граѓаните во демократските процеси на општеството и државата ќе се подобри и граѓанинот ќе стане основен чинител на севкупниот општествен живот во Македонија.

4.Се поголем е бројот на граѓани кои немаат доверба дека нивните претставници на власт ќе дејствуваат одговорно и дека ќе ги сторат вистинските работи во интерес на тие што ги избрале. (Опаѓањето на доверба кон СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ, како две водечки партии во Македонија само за четири години, од 2016г. до 2020г. се намали од 891 558 гласа на 642 752 гласа – за цели 248 806 гласа)

5.Граѓаните-избирачи, голем дел од политичарите ги доживуваат како марионети на моќни интереси, а не како доблесни лидери посветени на вредна кауза. Oсобено после референдумот и погазувањето на вољата на избирачите, промената на уставот и името Република Македонија.

6.Граѓаните дадоа знак и изразија длабока загриженост за квалитетот на нашиот граѓански живот (општествен, политички, економски, социјален, здравствен). Тоа е јасен сигнал дека тој не е на задоволително ниво. Како прво, перцепцијата за општата социо-политичка состојба на населението во Македонија е негативна. Основни чинители за таквата сосотојба се: состојбата со невработеноста во Македонија е многу лоша – крајно загрижувачка. Во сите релевантни истражувања околу 70% од испитаниците секогаш овој проблем го истакнуваат како најголем и најгорлив; Веднаш по невработеноста, зголемувањето на сиромаштијата и намалувањето на личниот стандард, на голем дел кај населението е проблем кој зема замав и е горлив; Економската ситуација во земјата повеќе од 55% од популацијата ја оценува како лоша и загрижувачка; Проблемот со образованието на младите и образовниот систем воопшто за 40% проценти од популацијата е основен и најголем. Незадоволни се од политиките на чести промени во системот на образование, а особено од маргинализирањето на граѓанското општество (Претходно наведените бројки и индикатори покажуваат недоволна вклученост на граѓаните во демократските процеси).
Загрижувачка е состојбата и со загадувањето на животната средина и начинот на справување со него за 55% од популацијата е голем и власта неуспешно се справува со него; Без малку една половина од населението мисли дека во Македонија севкупните економски, социјални, политички и општествени состојби се движат во погрешна – несакана насока; Криминалот, корупцијата и непотизмот се во пораст и состојбата на планот на нивна експанзија е загрижувачка – сиромаштијата се шири и нејзиниот обем станува загрижувачки; Нема владеење на правото, судството (судови, обвинителства) е партизирано, довербата во институциите е на најниско можно ниво.

7.Во овие аномични состојби и времиња, поради евидентните (напред наведени) дезинтегративни процеси, граѓаните се чувствуваат препуштени сами на себе и не секогаш се во состојба да ја воспостават онаа неопходна дистанца која што ќе им овозможи непристрасно, реално и објективно да ги перцепираат состојбите и опасностите што од нив произлегуваат.
После референдумот 2020-та и непочитувањето на изразената воља на народот од страна на власта, после компромитирањето на власта со насилната промена на Уставот и името, а особено после неколкуте физички напади и нанесени повреди од страна на полицијата врз демонстранти на митинзи (припадници на навивачки групи, на патриотски здруженија, и на инелектуалци, професори и актери) настана една состојба на чуден општествен пасивизам и молк. Сето ова беше продлабочено и од заканите од казни и репресии, упатени кон граѓаните, од страна на техничката власт и полицијата.
Тој страв се покажа како антрополошка константа, која голем број луѓе ги внесе во “спирала на молчење“. Сведоци на една оптичка и акустична илузија – во поглед на вистинските односи и состојби со и во мнозинството (на власта и во народот) и во поглед на вистинските односи на сила и моќ во општеството. Едните мислат дека нивното мислење е видливо и преовладува (мислењето на политичарите) и им изгледа повлијателно и посилно од колку што е реално. Другите пак упорно молчат и оставаат впечаток на немоќ. Така настанува искривената слика за позицијата и силата на мислењата. Состојба кога мнозинството од власта има погрешна слика за расположението и ставовите на мнозинството од народот.
Мнозинството (првото) погрешно го перцепира и проценува мнозинството (второто) – феномен познат како pluralistic ignorance. Тоа е состојба на двојна клима на мислења, за една и иста работа, која како по едно непишано правило, секогаш ескалира со зголемена апстиненција од гласање и намален процент на излезеност на гласачите, но и со неочекувани изборни резултати. Крајно време е да се чуе гласот на народот (проблеми, барања, интереси), во вистинска смисла на зборот, а пренагласената партизација на државата и општеството да се сведе на прифатливо ниво и во нормални рамки.

8.Во државата и пошироко во општеството никој веќе не е задоволен од функционирањето, поточно од нефункционирањето на правната држава, селективната правда и бавноста на постпките за повреда на човековите права и слободи. Време е сите општествени субјекти да се заложат за неодложно профункционирање на правото, и владеење на законите.

Сотир Костов