INFOMAX.MK

„Македонија започнува со сериско производство на дронови“ беше насловот што пред две години го прочитаа македонските граѓани.

Тогашната министерка за одбрана, Славјанка Петровска, заедно со премиерот Ковачевски и вице-премиерот Битиќи, заедно со претставници на медиумите беа во посета на производствениот погон на АТС во Самоков.

Македонија ќе произведува дронови и малокалибарска муниција, ќе има една од најголемите, ако не и најголема фабрика за производство на муниција во југоисточна Европа, истакнаа премиерот Димитар Ковачевски и министерката за одбрана, Славјанка Петровска на заедничката прес-конференција од фабриката за производство на муниција во Самоков.

– Република Македонија под капа на Алијансата се чувствува безбедно, заедно со останатите земји-членки се грижиме за регионалниот и светскиот мир и безбедност, а активно придонесуваме во колективниот систем за одбрана. Буџетот на министерството за одбрана расте, од 1.75% за ова година, извесно е дека следната година ќе го достигнеме минимумот од 2% од БДП за одбрана кој беше договорен на НАТО самитот во Вилнус. За модернизација и опремување одвоивме над 30% од Буџетот за одбрана и со тоа го надминавме минималниот праг на НАТО (20%).

Во овие тешки времиња од пресудно значење е домашното производство на стоки и услуги и во одбранбени цели. РМ е високо ценет сојузник во НАТО, ова е порака добиена лично од Столтенберг, истакна Ковачевски кој откри ексклузивна вест, Македонија наскоро ќе почне со сериско производство на дронови.

– Многу скоро АТС АМО ќе започне со сериско производство на четири видови на дронови кои ќе бидат опремени со вештачка интелигенција, кои ќе имаат висок дострел, ќе имаат соодветна носивост да можат да бидат опремени со соодветна опрема и кои ќе можат да бидат целосно произведени во РМ согласно сите НАТО-стандарди и ќе можеме да ги гледаме во воените арсенали на НАТО земјите, нагласи тогаш Ковачевски.

И додека Македонија прва го започна процесот на производство на сопствен дрон, наместо отворање на капацитети на странски компании во Македонија, во овој момент само нашата држава не произведува или не најавува дека ќе произведува дронови.

Претходно Албанија и Косово најавија дека во нивните држави ќе бидат отворени фабрики за производство на беспилотни летала.

Од Министерството за одбрана во одговор за Инфомакс наведоа дека МО не е вклучено во производство на воена опрема и дека истите не затекле комуникација на Министерството со АТС.

– Министерството за одбрана не е вклучено во изработка на воена опрема и вооружување. Секако, доколку одредена компанија има интерес за производство во оваа наменска индустрија, Министерството е подготвено да даде стручна поддршка.

Во однос на опремувањето на Армијата, Министерството предвид ги има новите технологии и затоа во еден од новите договори за набавка на опрема со Соединетите Американски Држави предвидена е набавка на беспилотни летала. Дополнително, во рамки на соработката со Европскиот мировен фонд, Армијата ќе се опреми со опрема за заштита од дронови и беспилотни летала. – велат од Министерството за одбрана.

Дали тоа значи дека процесот е запрен или прекинат?

На темата разговаравме и со поранешната министерка, Славјанка Петровска, која изрази жалење што процесот на производство на дронови е прекинат, иако тој значи и финансиска добивма, меѓутоа и престиж за државата како членка на НАТО.

– Производството на воена опрема и вооружување во државава е исклучиво на приватни компании. Ние кога бевме во 2023 бевме во АТС во Самоков кадешто во тој момент произведуваа и произведуваат различен вид на калибар на муниција, тогаш промовиравме проект за производство на дронови, сакавме да им дадеме и политичка и финансиска поддршка преку програмата за финансиска поддршка за компании, а Министерството за одбрана да учествува во делот за наука, имаме луѓе кои се запознаени со тој дел, како и тестирањето на Криволак, објасни Петровска.

Како што наведе поранешната министерка, пазарот на воена индустрија станува се поголем, а Македонија не го искористува тој момент.

– Намерата беше МО да учествува во тој дел преку своето знаење и експертиза. Од таа средба има белешки во Министерството, тоа беше официјална комуникација на ниво на кабинети, сега очигледно не е направен ни чекор поместување во делот на заземање на пазарот на воена индустрија.

За жал пазарот на воената индустрија станува се поголем и поголем, дронови можат да бидат користени од извидување до буквално воени дејствија кои ние ги гледаме на телевизија, разпознавање на непријателски војски на теренот, со нашиот проект беше предвидено дроновите да бидат предвидени и за воени и за цивилни цели, на пример рано откривање и превенција на пожари, објасни Петровска за Инфомакс.

Од новото раководство во Министерството за одбрана велат дека не наследиле комуникација меѓу АТС и Министерството. Оттаму ни кажаа дека новиот министер Мисајловски нема контактирано со АТС на оваа тема.

Инфомакс испрати прашања до компанијата АТС, дали е прекината комуникацијата со Министерството за одбрнана и дали компанијата самостојно продолжува со производството на дронови. Одговор до овој момент не добивме.

СТАТИСТИКИ

Дроновите беа успешни во Украина главно поради нивната извонредна економичност. Сепак, трошоците драматично варираат во зависност од категоријата – од неколку стотици долари за импровизирани FPV и потрошувачки квадрокоптери, до десетици илјади за наменски изградена муниција како Lancet, и милиони за големи MALE или дронови со долг дострел (HALE) за голема надморска височина или други вооружени системи. Сепак, огромното мнозинство дронови што се користат во Украина спаѓаат во најнискиот крај од овој спектар: 300–5.000 евра (350–5.800 долари) по единица. Оваа ниска цена е токму она што ги прави стратешки – тие обезбедуваат технолошки ефект што се испорачува со минимални трошоци и се распоредливи во масовно ниво.

Војната во Украина ги актуелизираше дроновите како лесно и економично оружје. Се проценува дека на бојното поле сега се користат околу 10.000 дронови дневно.

Во моментов, беспилотните летала се одговорни за уништување на речиси 85% од непријателските воени цели на линијата на фронтот и за 70–80% од руските жртви (вклучувајќи ги убиените и ранетиот персонал). Масовното распоредување на беспилотни летала, исто така, ги принуди двете страни во конфликтот да повлечат тешко вооружување, како што се тенкови и артилериски системи, неколку километри подалеку од фронтовската линија. Ова е овозможено со драстичното скратување на командниот синџир, овозможено со употребата на беспилотни летала од страна на единиците што дејствуваат директно во борбената зона.

Уште во 2015 година, Украина забележа пораст на бројот на компании вклучени во производството на воздухоплови. Иако оваа категорија формално ги вклучува конвенционалните авиони и хеликоптери, во пракса, неодамнешниот пораст на активноста и производството во овој сегмент – особено од 2022 година – е речиси целосно поттикнат од растот на секторот за беспилотни летала. По избувнувањето на војната, бројот на нови компании во индустријата се зголеми од 41 во 2022 година на 132 во 2023 година и 183 во 2024 година. Само во првите четири месеци од 2025 година, беа регистрирани уште 107 нови субјекти. Пред инвазијата, водечките производители на беспилотни летала во земјата беа ПИК Девиро, Скринтек, Техавтофарт Пивден и Укрспексистемс. Најзначајните производители што се појавија подоцна се Флеш Тек, Смарт Машинер Солушнс, Роботика Дистрибуција и УМО Украина.

Дроновите се третираат како муниција: за еднократна употреба, за потрошна количина и целосно се фокусирани на постигнување на специфичен ефект во одредено време. Секој месец, 200.000 се испорачуваат на украинските трупи – во споредба со 20.000 месечно во 2024 година. Гледано напред, Украина може да произведува повеќе од 4 милиони дронови годишно – индустриска мобилизација што сигнализира колку централни станале беспилотните системи за модерното војување.

Соседни држави

Балканот, особено Косово, Србија и Бугарија, навистина го зголемуваат локалното производство на дронови, префрлајќи се од турски увоз (како Бајрактар) на домашен дизајн, поттикнати од регионалната безбедност (влијанието на Русија, тековните тензии) и технолошките цели, при што Босна исто така се вклучува во локалниот развој заедно со странските купувања, создавајќи значајна регионална трка во вооружување во напредна воздушна технологија.

Шро презема секоја држава?

Косово: Брзо градење капацитети, добивање турски дронови (Бајрактар TB2, камикази Skydagger FPV), обука на војници и започнување на домашно производство на дронови/муниција со планови за државни фабрики.

Србија: Набавува софистицирани дронови (кинески CH-92A), истражување партнерства (Кина, Иран) и соочување со притисок да развие свои, иако нејзините амбиции за дронови (како TB2) беа комплицирани од купувањата на Косово.

Босна и Херцеговина: Купување турски дронови со попуст (Бајрактар), но исто така развивање на свои беспилотни летала преку локални фирми како BNT TMIH за модели за еднократна употреба и повеќекратна употреба, што сигнализира двојна стратегија.

Бугарија: Иако не е детално наведено во извадоците, нејзиниот интерес за системи како израелскиот „Железен купола“ (споменат заедно со трендовите со беспилотни летала) сугерира поширока регионална модернизација на одбраната.

Европска помош

На 8 декември, Советот на Европската Унија формално ја усвои Европската програма за одбранбена индустрија (EDIP), инструмент дизајниран да ја зголеми одбранбената подготвеност на ЕУ и да ја поддржи Украина.

EDIP ќе ја зајакне способноста на земјите-членки да се соочат со сегашните и идните закани, да ја подобри конкурентноста на Европската индустриска база за одбранбена технологија (EDTIB) и да обезбеди навремена достапност и снабдување со одбранбени производи низ целата Унија.

Програмата обезбедува 1,5 милијарди евра грантови за периодот 2025-2027 година. Од овој износ, 300 милиони евра се наменети за наменски Инструмент за поддршка на Украина, „клучен и единствен инструмент насочен кон модернизација и поддршка на одбранбената индустрија на Украина и поттикнување на нејзината интеграција во поширокиот европски одбранбен индустриски екосистем“, се вели во соопштението за медиумите на Советот.

EDIP, исто така, овозможува потенцијални понатамошни засилувања на буџетот во иднина, како што е преку доброволни финансиски придонеси од земјите-членки или трети страни. За да се заштити и зајакне одбранбената индустрија на ЕУ, а воедно да се одржи соработката со истомислечки меѓународни партнери, регулативата усвоена во понеделник содржи клаузула според која компонентите што потекнуваат надвор од ЕУ и придружните земји (земји од ЕЕА), како и Украина за Инструментот за поддршка на Украина, не треба да надминуваат 35% од вкупните трошоци за компонентите на крајниот производ.

Исто така, никакви компоненти не смеат да се набавуваат од непридружни земји што се во конфликт со безбедносните и одбранбените интереси на ЕУ или земјите-членки. Регулативата ќе биде потпишана на 17 декември 2025 година и ќе стапи на сила на денот по објавувањето во Службениот весник на Европската Унија.

За Европскиот фонд за одбрана (ЕОО) во 2026 година, земјите кои не се членки на ЕУ, како што е Велика Британија, генерално се исклучени од добивање финансирање, но нивните компании можат да учествуваат во конзорциуми како подизведувачи под строги услови (фокус на ЕУ/ЕЕА/Украина), додека Норвешка е поврзана земја и е целосно подобна.

Пропуштена шанса

Накратко, Македонија пропушта милиони профит со двегодишното задоцнување во производството на дронови.

Дронот кој требаше да биде македонски производ на АТС беше планиран како мултифункционален, употреблив и за воени и за цивилни цели, како и за извидување и контрола и рана превенција на пожари.

Додека околните држави веќе имаат капацитети кои произведуваат дронови и муниција, Македонија која прва го започна процесот се уште тапка во место. Наместо да произведуваме свои, ние ќе купуваме туѓи дронови, затоа што „Министерот не наследил комуникација“ со компанијата…