Проф. Ангел Димитров: Ќе има напредок само во Скопје се смират и се самокритични – Ориентацијата кон Будимпешта и Белград нема да го донесе тоа што го очекуваат

Политизацијата на заедничката историска комисија доаѓа од Скопје, а не од Софија. Колегите го отфрлаат концептот на „заедничка историја“. Неподготвеноста да се прифатат историските факти ја блокира комисијата. Ориентацијата кон Белград и Будимпешта веројатно нема да доведе до она што се очекува во Скопје. На прашањата треба да се одговори јасно и конкретно, а не со цветни фрази. Ова го изјави во интервју за БГНЕС историчарот и дипломат проф. Ангел Димитров, копретседател на Заедничката мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања меѓу Бугарија и Македонија.

Во продолжение дел од интервјуто:

БГНЕС: Вашиот став е дека по 8 години работа и 38 состаноци, Комисијата не стигнала никаде и е во стагнација, одразувајќи ја самата состојба на Северна Македонија. Министерот за надворешни работи Тимчо Муцунски си зеде слобода да ви одговори, наведувајќи: „Политиката нема право да се меша во академската слобода и да ја нарушува“. Кажете ни кој ја нарушува академската слобода кога зборуваме за заедничката историска комисија?

Проф. Димитров: Мојата оценка за работата на комисијата по толку години и голем број состаноци е крајно незадоволителна. Оваа оценка се базира само на факти. Никој не може да оспори колку години работевме, колку состаноци одржавме и фактот дека стигнавме до 11 век, односно до два учебници за основно училиште. Два мали учебници во кои лекциите се долги една страница, една и пол страница. Како професионални историчари од двете земји, мора да сфатиме дека не се занимаваме со научно-истражувачка работа, туку со проценка на состојбата на наставните програми и учебниците во двете земји. Токму тука лежи нашата загриженост, што оваа комисија работи толку бавно, толку нередовно и сосема безплодно. Нејзиното постоење е доказ дека Договорот за пријателство и добрососедство предвидел бројни состаноци на кои се бараат форми на зближување, за надминување на тензијата што се акумулира со децении. Целосно го споделувам она што го вели министерот Муцунски – дека научните дискусии треба да се водат со научни аргументи. Сепак, постојат две многу сериозни недостатоци во неговата изјава. Првото е што ни се обраќа од некоја причина. Очигледно не е запознаен со деталите за работата на Комисијата, бидејќи ќе го кажам сосема директно – политизацијата на работата во Комисијата е токму од другата страна. Постојано се обидувавме да кажеме дека не е современото гледиште за состојбата на работите тоа што треба да ги реши проблемите од минатото. Клучното прашање што го попречува професионалниот, доволно образложен разговор е неподготвеноста на нашите колеги воопшто да ја прифатат дефиницијата за „заедничка историја“. Не е само мотивот во членот од договорот што предвидува како треба да работи оваа комисија, туку таму се вели и како треба да работи – со научни средства, со научни докази и со сериозен став кон историската документација. „Заедничка историја“ се користи и во преамбулата – како аргумент за овој договор. Кога го велам ова, тоа не е политизација, туку нормален став кон договорот. Комисијата постои поради договорот; не е создадена меѓу научни институции, туку е создадена од договорот, а ние сме назначени од надлежните министерства за надворешни работи. Во изјавата на министерот постои и втора маана – тој не сфаќа дека со неубедливо критикување на нас за политизација, влегува во научна територија давајќи совети за тоа како треба да работи една комисија. Тоа е многу сложен инструмент. Нашите колеги во претходниот состав главно, но оваа линија ја усвои и сегашниот, е да прават механички споредби со комисии како што се оние меѓу Германија и Франција, меѓу Германија и Полска. Овие споредби се неодржливи. Нашата комисија има сосема поинаков карактер. Непотребно е да се потсетува дека во овие случаи што ги наведуваат, зборуваме за односи меѓу земји со вековни противречности, остри конфликти и војни, додека кај нас воопшто не постои такво нешто и нема причина да се драматизираат работите, туку да се погледне помирно што всушност е значењето на дефиницијата за „заедничка историја“ – испружена рака. Тоа е она што се обидуваме да го направиме.

БГНЕС: Професорот Ванчо Георгиев е повторно во комисијата. Во пракса, тој се врати пред речиси една година на барање на премиерот, кој изјави дека комисијата „не го штити националниот интерес на македонскиот народ“. Честопати, кога Скопјани имаат остар став кон Бугарија или посегнување по договорот, ова тука се перцепира лесно – како инцидент. Дали зборуваме за инцидентен пристап или за државна идеологија? Дали има промена во однесувањето, во професионализмот, во подготвеноста за водење вистинска дебата?

Проф. Димитров: Неговата оценка треба да ги налути колегите од претходниот состав на комисијата. Не гледам никаква разлика во пристапот на нејзините два состава. Нивниот став кон научните дискусии, кон материјалот што го разгледуваме, е ист, практично ист. Новиот состав на комисијата, освен што на првиот состанок повторно ја допревме „брадестата“ тема за Охридската архиепископија, која ни е на дневен ред од почетокот на 2023 година, нема апсолутно никакво движење по неа три години. На нашите последни состаноци дури и не стигнуваме до вистински дискусии. Се занимаваме со техничка работа – подготвуваме записници од одамна одржани состаноци. Ова е неопходно, но треба да се случи во одделни онлајн разговори, бидејќи се губи време за вистински научни дискусии. На последните состаноци подготвувавме записници од состаноци во кои колегите од новиот состав дури и не учествуваа. Кога велам дека има недостатоци, дека не се со нас, дека е незаслужено да нè обвинуваат за политизација, зборувам за научни дискусии. Записниците јасно ставаат до знаење кој што рекол и какви аргументи користел. Не сум загрижен – дури би рекол: ако колегите се толку критични кон оваа тема, нека се согласат да ги објават записниците јавно.

БГНЕС: На крајот на краиштата, европската интеграција на Западен Балкан е во огромен интерес на Бугарија.

Проф. Димитров: Секако. Бугарија беше земјата што во Софија ја врати европската интеграција на Западен Балкан на агендата на Европската Унија. Никој не може да го негира тоа. Чудно е кога некои европски партнери се обидоа да постават пример за Бугарија со односите меѓу Грција и Република Северна Македонија, со оглед на тоа што ги подобрија своите односи откако го склучивме Договорот за пријателство и добрососедство.

БГНЕС: Дали постои начин да се деблокира работата на комисијата?

Проф. Димитров: Не сакам да бидам песимист. Подобро е да се остане реален дека е многу тешко да се постигне она што се очекува од комисијата – надминување на тензијата во толкувањето на минатото и нејзино претворање во средство за формирање јавни ставови. Ако има некакво смирување во самата земја, некаква подготвеност да се прифати помирно и посамокритички она што го кажува ЕУ, може да се појави можност за движење напред. Би сакал така да биде.

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save