“РТС”: Северна Македонија, друштва на мртви цареви

Двајца поранешни бугарски императори и соработници на нацистите за време на Втората светска војна се нови камени на сопнување во односите меѓу Македонија и Бугарија, не долго откако двете земји постигнаа начелен договор за прашањата што го попречуваа пристапот на Скопје кон Европската унија. Историското наследство останува најголемиот проблем во односите меѓу Софија и Скопје, пишува српската национална телевизија РТС на чиј сајт е објавена колумна со наслов “Северна Македонија, друштва на мртви цареви”.

Во продолжение ја пренесуваме колумната во целост:

Имињата дадени на здруженијата на припадниците на бугарското малцинство во Македонија предизвикаа сериозни протести кај Македонците и еврејската заедница. Новите здруженија во Охрид и Богданци го добиле името по Фердинанд Први кој абдицирал по Првата светска војна и неговиот син Борис Трети кој бил одговорен за прогонот на Евреите во Македонија.
„Ова претставува намерна провокација и навреда за еврејската заедница, како и навреда за македонската држава и нејзините жители“, реагираат од Еврејската заедница во Македонија, потсетувајќи дека по одлуката на Борис Трети да воведе расни закони во замена за територии. во Македонија, во концентрациониот логор Треблинка беа убиени повеќе од 7.000 македонски Евреи.

Во концентрациониот логор Треблинка се депортирани 7.144 припадници на еврејската заедница во Македонија. Преживеале само неколку, а Музејот на холокаустот бил изграден на местото на некогашната еврејска населба во Скопје.

Бугарија, по низа договори со Германија, окупираше големи делови од Романија и Бугарија и донесе низа антисемитски закони, кои главно се спроведуваа на окупираните територии. Последен пат Борис Трети разговарал со Адолф Хитлер во август 1943 година, кога тој одбил да се вклучи во војната против СССР. Набргу по таа средба тој починал од срцев удар, а голем број бугарски историчари тврдат дека бил отруен.

„Можеби некој мисли дека промовирањето и глорификацијата на фашистите и нацистите ги зајакнува добрососедските односи“, изјавија од Еврејската заедница.

Од Музејот на холокаустот наведуваат дека протерувањето било договорено директно со Адолф Ајхман и дека во првата фаза биле определени за депортација околу 13.000 Евреи од Македонија и околината на Пирот и уште 8.000 од Софија. Од тој број, 11.343 лица се префрлени во кампот Треблинка. Депортациите беа прекинати во мај 1943 година по силен притисок од јавноста и црквата.

Именувањето на две нови здруженија по бугарските цареви уследи по бурните реакции на Македонците на првата ваква организација, Бугарскиот културен центар во Битола, кој го доби името по Иван Михаилов, поранешниот водач на ВМРО, кој за време на Втората светска војна се обиде да организира нацистичка единици во Македонија и Бугарија.

Здружението „Борис Трети“, пак, тврди дека не е неонацистичко, ниту дека на каков било начин соработува со антисемитски движења.

„Со голема почит кон еврејскиот народ и жалење за нештата што се случија во минатото, заедно чекориме во иднината на нашата македонска татковина кон европските вредности… Нашето здружение е формирано за да ја негува бугарската култура и ликот и делото на Цар Борис Трети, обединител“, наведува тоа здружение.

Спомнувањето на името Иван, или Ванчо Михајлов, исто така предизвика лавина огорченост во Македонија.

Ванчо Михаилов беше водач на Внатрешната македонска револуционерна организација или ВМРО, по серијата атентати во кои беше убиено претходното раководство на организацијата. Неговиот најблизок соработник Владо Черноземски во 1934 година во Марсеј во соработка со усташкото движење ги уби југословенскиот крал Александар I и францускиот министер за надворешни работи Луј Барту.

За време на војната, Михаилов, по средбите со Адолф Хитлер и Хајнрих Химлер, се обидел да организира нацистички единици во Македонија и Бугарија, по што живеел во Загреб, од каде што избегал во Италија. Михаилов почина во 1990 година во Рим.

Еврејската заедница во Македонија жестоко реагираше на овој потег, изразувајќи „згрозеност затоа што културниот центар во Битола го доби името на фашист и близок соработник на нацистите“.

„Овој чин е навреда за Евреите и претставува закана за човековите права и слободи. Тоа е класичен пример за непочитување и фалсификување на историјата“, велат од Еврејската заедница во Македонија.

Здружението „Автомобил Борис“ беше регистрирано во ноември минатата година, но информацијата за овој случај се појави дури оваа недела. Третото бугарско здружение во Македонија, кое, според најавите, ќе се вика „Фердинанд Први“, се уште не е регистрирано.

Фердинанд Први владеел со Бугарија од 1908 до 1918 година. Абдицирал во корист на неговиот син Борис III, за да го избегне понижувањето дека неговите сојузници го бркаат од тронот за неговата улога во Првата светска војна. Остатокот од животот го поминал во егзил. Оценките на историчарите за неговата улога се поделени. Бугарите го слават за консолидацијата на државата, но и сериозно го критикуваат за поразите во Втората балканска војна и Првата светска војна, во кои Бугарија загуби стотици илјади луѓе.

Бугарија со години е единствената пречка за почеток на преговорите на Македонија со Европската Унија, иако двете земји во 2017 година го потпишаа Договорот за пријателство, добрососедски односи и соработка, што Скопје го смета за единствен предуслов за почеток на преговори со ЕУ.

Како фашистичката окупација стана администрација?

Властите во Софија, пак, сметаат дека пред да почнат преговорите потребно е да се решат прашањата поврзани со македонскиот национален идентитет, односно прашањето за јазикот и идентитетот на народните херои, меѓу кои е и Гоце Делчев. Дополнително, Софија бара терминот „бугарска окупација во Втората светска војна“ во училишните учебници да се замени со формулацијата „администрација“, што огромното мнозинство Македонци револтирано го отфрлаат.

Во суштина, Софија се обидува да ги запре барањата за признавање на Македонците во Бугарија како национално малцинство, иако, според резултатите од последниот попис, во Северна Македонија живеат околу 3.500 Бугари.

Бугарија наведува и дека „македонскиот јазик е создаден во 1944 година“, и дека може да се смета само како „писмена регионална форма на бугарскиот јазик“. Со доаѓањето на власт на сега веќе поранешниот премиер Кирил Петков, атмосферата во Бугарија е малку променета, но договор меѓу двете страни за спорните историски прашања се уште не е на повидок.

Францускиот предлог за решавање на проблемот меѓу двете држави, со бурни реакции од опозицијата, беше поддржан од парламентите во Софија и Скопје, со што се отвори вратата за влез на Македонија во Европската унија. Следниот чекор што Скопје мора да го направи е вклучување на бугарското малцинство во македонскиот устав, за што владејачката коалиција го нема потребното двотретинско мнозинство.

ЛИНК од оригиналната објава