„Крвав данок“: Кој се богати на бугарската мака со скапата струја?

Со цел да ги заштитат бугарските национални интереси и да ја поддржат бугарската евроатланска насока, Бугарските власти продаваа термоцентрали на американски компании. Не е тешко да се погоди од чиј џеб се плаќаат повластените услови за овие електрани. – Пишува Спутник рс.

„Ние го плаќаме „крвавиот данок“ на САД повеќе од дваесет години“, изјави неодамна Костадин Костадинов, лидер на бугарската парламентарна партија „Препород“.
Според него, земјата во моментов зависи од две „американски“ термоелектрани каде набавната цена е три пати повисока од цената во државната термоцентрала.

За што се работи и има ли основа за такви заклучоци?
„Марица Исток“ е најголемиот енергетски комплекс во Југоисточна Европа, лоциран во регионот Стара Загора во југо-централна Бугарија. Објектот има неколку рудници, фабрики за преработка и сопствена железничка мрежа.
Станува збор за три термоелектрани: „Марица Исток-1“, „Марица Исток-2“ и „Марица Исток-3“. „Марица Ист-2“ е на Бугарија, додека другите две Американците ги купија кон крајот на 90-тите.

Откупните договори се потпишани за време на работата на владата на Иван Костов, кој беше премиер од мај 1997 до јули 2001 година. Според политичарите, договорите биле склучени за да се заштитат националните интереси и да се поддржи кандидатурата на Бугарија за НАТО и ЕУ.

„Марица Исток-1“, позната и како термоцентрала АЕС Галабово, беше во сопственост на американската компанија „Консолидирана континентал комерс“, додека подоцна ја купи американската компанија „АЕС корпорејшн“. Истата година американската компанија Ентерпрајз корпорејшн купи 73 отсто од акциите на термоцентралата „Марица Ист-3“, а во 2011 година и припадна на американската компанија „Контур Глобал“.
Бугарски снабдувач со електрична енергија – Во 2001 година, Националното претпријатие за електрична енергија потпиша договор за набавка на електрична енергија од двете термоелектрани. Тие сега произведуваат повеќе од 50 отсто од електричната енергија што Бугарија ја купува на регулираниот пазар.

„На пример, во формирањето на енергетскиот микс за 2021 година“, американските термоелектрани „произведуваат 5.759.995 мегават-часови од вкупната количина од 10.984.721 мегават-часови, што игра голема улога во формирањето на крајната цена“, објаснува Григор Сариски, доцент на Економскиот институт при Бугарската академија на науките во интервју за Спутник.

Според експертот, владата на Костов жестоко го поддржала воспоставувањето на принципот на слободен пазар во Бугарија, но на крајот ја ставила земјата во неповолна положба.

Раскинувањето на договорот би било скапо
Бугарија веќе се обрати до Европската комисија со прашањето дали е можно да се раскинат прескапите договори со „американските“ термоцентрали и доби потврден одговор. Бојко Борисов, кој тогаш беше премиер, им нареди на своите министри да почнат да работат во оваа насока во 2019 година, но никој не го раскина договорот кој е на сила до 2026 година.

Во јуни 2021 година, Бугарија планираше да ги раскине договорите во согласност со „Интегрираниот план за енергија и клима“. Планот наводно бил развиен за да се исполнат барањата на посебна регулатива на Европскиот парламент во областа на енергетиката, чија главна цел е постепена транзиција кон економија со ниска потрошувачка на јаглерод.

Владата на Борисов се обврза на преговори со американската страна, но нејзиниот мандат истече во мај, а новата техничка влада не презеде одговорност за ваквата стратешки важна одлука.
Како резултат на тоа, Бугарија се наоѓа во несигурна ситуација, во која е подобро едноставно да не се прави ништо. Проблемот е што раскинувањето на договорот скапо би ја чинело Бугарија – и во однос на казните и во однос на нејзиниот углед.

„Тоа неминовно ќе доведе до дополнителни трошоци за државниот буџет (…) Сосема е нормално што договорите предвидуваат санкции за страната што не ги исполнува условите од договорот“, вели Григор Саријски.
Но, одржувањето на договор е исто така скапо.

Преференци само за Американци
Факт е дека трошоците за струја за обичните бугарски потрошувачи ги кочи Националната електростопанство, чиј мандат е врзан со датумот на раскинување на договорот со Американците.
На пример, Саријскиј објаснува дека во 2020 година, за да понуди струја на регулираниот пазар по цена од 92,93 лева, Националното електростопанство морало да купува струја од „Марица Исток-1“ по цена која е повеќе од двојно зголемена – од 219, 21 лева.

Разликата помеѓу цената по која Националното претпријатие за електрична енергија ја продава струјата на регулираниот пазар и повисоката цена по која компанијата купува струја од производителите ја покрива Бугарскиот фонд за безбедност на електроенергетскиот систем, чиј буџет меѓу другото се формира од добивката на производители и добавувачи.

Истиот фонд ги покрива трошоците за купување емисии на јаглерод“, вели соговорникот на Спутник.
Овие шанси се еден од камените на сопнување. Григор Саријски посочува дека, според прописите на Комисијата за утврдување злоупотреби на 46то Народно собрание, вкупниот износ на трошоците за откуп на квоти во периодот од 01.08.2016 до 31.07.2021 година изнесува 1,591 милијарди лева. (од овие 642 милиони лева во термоелектраната Марица Исток-1 и 949 милиони лева во термоелектраната Марица Исток-3). Комисијата утврди дека се работи за повреда на јавниот интерес, бидејќи Фондот не ги контролирал цените по кои „американските“ термоелектрани купуваат квоти за емисија на јаглерод, апелирајќи, според претставниците на Фондот, „термоелектраните да се залагаат за политика на разумна цена“.

„Оваа преференца освен што е прескапа за бугарскиот даночен обврзник, ја става државната термоцентрала „Марица Исток-2“ во крајно нерамноправна положба – и тоа се наведува во годишните извештаи за финансиската состојба на организацијата.

Според годишниот извештај на термоелектраната „Марица Исток-2“, трошоците за квоти за емисии на јаглерод за 2020 година изнесуваат повеќе од трошоците за основните дејности – 339 милиони лева од вкупниот износ од 768 милиони лева, наведува Саријскиј.

Соговорникот на Спутник објаснува дека со одлука од 1 јули 2020 година, Регулаторната комисија за енергетика и води ја утврдила набавната цена на струјата од „американската“ Марица Ист-1 која изнесува 219,21 лева за мегават-час, додека набавната цена на струјата од државата „Марица Исток-2“ изнесува 135,95 лева.

Дополнително, како што истакнува Сариски, бугарскиот потрошувач од свој џеб покрива многу преференции за „американските“ термоелектрани.

Преференциите не се само трошоците за јаглеродни квоти, а јавноста нема целосни информации за тоа како се формира цената на овие квоти, туку и плаќањата за таканаречената „ладна резерва“ (т.е. количината на резервна енергија). Како и расположливиот капацитет за подготвеност на термоцентралата да ги користи сите нејзини капацитети во случај на недостиг на електрична енергија во земјата).

Плаќаат и кога не работат
Како што изјави во 2013 година министерот за финансии Асен Васиљев (кој во тоа време беше министер за економија и енергетика во техничката влада), договорите со двата „американски Марици“ се склучуваат на тој начин што земаат плата „дури и кога не работат“.. Во овој случај, средствата се испраќаат за плаќање на „резервата за студени денови“.

Владата на Бојко Борисов во 2015 година успеа да постигне договор со раководството на двете термоелектрани за намалување на цената на расположливите капацитети. За возврат, Националната електрична компанија се обврза да ги плати сите долгови кон термоелектраните во целост. Според Теменушка Петкова, која тогаш беше министерка за енергетика, цената на расположливите капацитети порано била повисока од цената на струјата.

„Вкупните трошоци на бугарските потрошувачи за еден мегават-час електрична енергија произведена од американските „термоелектрани и електричната енергија произведена од државната Марица може да се наречат како било, но не можат да се споредат во однос на потрошувачката“, рече Григор Сариски.

Државната термоцентрала „тоне подлабоко“
Што се случува со државната „Марица“? Во последните неколку години експерти и политичари постојано изразуваа загриженост дека термоцентралата трпи огромни загуби и дека еден ден може целосно да престане со работа. Според податоците на самата организација, загубите за периодот од девет месеци до крајот на септември 2021 година изнесуваат околу 180 милиони лева. Главната причина за загубата е купувањето на јаглеродни квоти. Според претставниците на термоелектраната, ваквата состојба е неправедна во однос на „американските“ термоелектрани.

Акционерското друштво „Термоелектрана Марица Исток-2“ е во нерамноправна положба во однос на другите големи термоелектрани на кои Националното електростопанство им плаќа за расположливите капацитети по значително повисоки цени, а во исто време го покрива целиот трошок за купување на квоти за емисија на стакленички гасови.градини“, се наведува во извештајот на државната термоцентрала.

Во извештајот се наведува дека во првите девет месеци од 2021 година, трошоците за купување на квоти за „Марица-2“ изнесуваат речиси половина милион лева, додека во однос на истиот период во 2020 година оваа бројка е зголемена за 121,35 отсто.

Како американското раководство објаснува што се случува?
Во 2015 година, во интервју за бугарското национално радио, директорката на американската компанија „АЕС Корпорејшн“, Оливија Маркет изјави дека во текот на годините инвестирале околу 1,3 милијарди евра во „Марица Ист-1“, која станала една од најголеми инвестиции во Бугарија од 1989 година. Дополнително, оваа термоцентрала вработува повеќе од триста луѓе, а набавката на јаглен и суровини неопходни за нејзината работа, генерално обезбедува околу 1.900 вработувања.

Во 2020 година, во интервју за магазинот „Економика“, Маркет повторно одговори на критиките за превисоките цени на електричната енергија. Тој појасни дека за да се исплати инвестицијата неопходен е договорот склучен со Националното електростопанство кое гарантира продажба на струја.

„Цената на електричната енергија што ја произведува термоелектраната „Марица Исток-1“ е целосно пропорционална со цените на другите термоцентрали кои имаат слична технологија и животен век. Дополнително, потребен беше долгорочен договор за да се осигури дека проектот нуклеарна централа Галабово може да ги добие потребните финансии за изградба на нова термоелектрана на територијата Мариче-Исток-1, која беше пуштена во употреба во 2011 година), „Пазар рече, додавајќи дека оваа термоелектрана е една од најновите и последен пат изградени во последните четириесет години.
Од друга страна, претседателот на бугарската асоцијација за индустриски капитал, Васил Велев, беше револтиран од изјавите на „независните“ експерти и платените публикации „кои кажуваат колку се добри, чисти и неопходни“ американските „термоелектрани“.

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save