Како Кина и Русија го изневерија Иран?

Во актуелниот конфликт меѓу Израел и Иран, вниманието на светската јавност е насочено кон можната улога на големите сили, особено Кина и Русија, кои традиционално се сметаат за најважни сојузници на Техеран. Сепак, анализата на нивните најнови позиции покажува дека Иран, и покрај дипломатската поддршка, останува без вистински силни сојузници подготвени да се вмешаат директно во негова корист.

Драматичните настани на Блискиот Исток повторно го ставија Иран во центарот на меѓународното внимание. Нападите на САД и Израел врз ирански нуклеарни постројки и воени цели го разбудија стравот од поширок конфликт, а иранското раководство очекуваше поддршка од своите традиционални сојузници – Русија и Кина. Но, наместо конкретна помош, Техеран се соочи со студена пресметливост и внимателно одмерени зборови, што во иранската јавност и меѓу политичките елити предизвика чувство на длабоко разочарување и предавство.

Русија, која со години се претставува како стратешки партнер на Иран, јавно ги осуди американските и израелските напади. Владимир Путин излезе со остри изјави, нарекувајќи ги нападите „непровоцирана агресија“ и ветувајќи дека Москва ќе се обиде да помогне на иранскиот народ. Оваа реторика, сепак, не беше проследена со конкретни чекори. Иако во јануари годинава Русија потпиша стратешки договор со Иран, тој не содржеше никаква обврска за меѓусебна воена помош. Во исто време, иранските извори откриваат дека Техеран не е импресиониран од руската поддршка и бара повеќе од симболични гестови и дипломатски состаноци.

Кина и Русија јавно ги осудија израелските напади врз Иран и повикаа на итна деескалација на конфликтот, нагласувајќи дека понатамошна ескалација би можела да има катастрофални последици за регионот и светот. Кинескиот претседател Си Ѓинпинг дури изјави дека „ако Блискиот Исток е нестабилен, целиот свет нема да биде во мир“, и побара итен прекин на огнот, особено од страна на Израел, за да се избегне поширока регионална војна. Рускиот претседател Владимир Путин, пак, предупреди дека нападите врз иранските нуклеарни постројки го носат светот на работ на нуклеарна катастрофа, и понуди посредување меѓу завојуваните страни, но досега ниту една страна не ја прифати таа понуда.

Во позадина, руското раководство внимателно го одмерува секој потег. Војната во Украина ја исцрпува руската армија, а Москва не сака да ризикува директен судир со САД во уште еден регион. Дополнително, економските интереси на Русија се на прво место – конфликтот на Блискиот Исток ги зголемува цените на нафтата, што ѝ одговара на руската економија, но истовремено ја прави Русија уште повнимателна во однос на можноста за ескалација. И покрај тоа што Русија испорача противвоздушни системи на Иран, тие не беа доволни да ја спречат израелската офанзива, а Кремљ одби да ја коментира ефикасноста на сопствената воена технологија во ирански раце.

Кина, од друга страна, ја води својата надворешна политика низ призмата на економскиот интерес. Иако Пекинг е најголемиот купувач на иранска нафта, кинеските власти не покажаа подготвеност да го поддржат Техеран со нешто повеќе од декларативни изјави. Кинескиот министер за надворешни работи предупреди дека нападите претставуваат опасен преседан, но Кина не презеде никакви конкретни чекори за да го заштити Иран, ниту економски, ниту дипломатски. Напротив, кинеските компании почнаа да ги одложуваат инфраструктурните проекти во Иран поради страв од нестабилност и потенцијални санкции. Пекинг ја користи иранската криза за да ги зацврсти своите позиции во односите со Западот, но истовремено ги одржува блиските економски врски со Израел, особено преку големи проекти во рамки на Belt and Road Initiative (BRI).

И покрај острите изјави и дипломатските напори, и Москва и Пекинг јасно ставаат до знаење дека не се подготвени да се вмешаат во воениот конфликт, особено не против Израел и потенцијално САД. Двете земји инсистираат дека решението мора да биде политичко и дипломатско, а не воено. Оваа позиција се должи и на нивните сопствени стратешки интереси: Кина е длабоко зависна од енергенсите од Блискиот Исток и сака стабилност во регионот, додека Русија ја користи кризата за да го одвлече вниманието на Западот од Украина и да ги зголеми приходите од нафта, но не сака директна конфронтација со САД.

Покрај дипломатската реторика, Кина и Русија дури ги повикаа своите граѓани да ја напуштат Израел поради зголемената опасност, што дополнително ја нагласува нивната намера да избегнат каква било директна вмешаност во конфликтот. На крајот, иако Иран формално има поддршка од овие две големи сили, во пракса тој останува изолиран и без вистински воени или економски гаранции. Оваа ситуација го принудува Техеран да се потпира речиси исклучиво на сопствените капацитети и регионалните сојузници, додека Кина и Русија се ограничуваат на дипломатски иницијативи и осуди, но не и на конкретна интервенција.

Во Техеран, оваа комбинација на молк и калкулации се доживува како предавство. Иранските власти, кои со години вложуваа во градење на стратешки односи со двете сили, сега се соочуваат со суровата реалност на транзакциската геополитика. Во моментот кога Иран најмногу имаше потреба од солидарност, неговите сојузници избраа да молчат или да се ограничат на дипломатски фрази. Русија и Кина, наместо да се појават како вистински заштитници на иранските интереси, покажаа дека нивната поддршка има јасни граници – онаму каде што започнуваат нивните сопствени интереси.

Оваа двосмисленост е особено видлива во односот кон иранската нуклеарна програма. Иако и Русија и Кина јавно повикуваат на мирно решавање на кризата, во пракса тие се спротивставуваат на можноста Иран да стекне нуклеарно оружје, бидејќи тоа би ја намалило неговата зависност од нивните воени и технолошки ресурси. Така, иако формално го поддржуваат иранското право на развој на нуклеарна енергија, тие активно работат на ограничување на иранските амбиции преку одолговлекување на испораките на клучна воена опрема или одбивање да обезбедат критични материјали за иранската ракетна програма.

Во меѓувреме, иранската економија трпи сериозни последици од западните санкции. Иако Русија и Кина помагаат во заобиколување на некои од тие мерки, нивната поддршка е ограничена и најчесто се води од сопствениот профит. Извозот на иранска нафта кон Кина, на пример, значително се намали во последните месеци, а кинеските компании бараат уште поголеми попусти за да го компензираат ризикот од работа со Иран.

На крајот, иранското раководство се соочува со болна вистина: во светот на големите сили, принципите и идеологијата се подредени на интересите. Русија и Кина, иако јавно се претставуваат како противтежа на западната хегемонија, не се подготвени да ризикуваат сопствени позиции заради иранските интереси. За Иран, ова значи дека мора повторно да ја преиспита својата надворешна политика и да ги прилагоди очекувањата кон сојузниците. Во моментот кога се надеваше на солидарност и заедничка борба против притисокот од Западот, Иран остана сам, оставен на милост и немилост на глобалните пресметки, во кои неговите стравови, амбиции и безбедност се само уште една валута на големата шаховска табла на светската политика.

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save