Зошто изборите во Молдавија се важни за цела Европа?

*Анализа на Гардијан

Молдавците ќе гласаат на парламентарните избори во недела, 28 септември, кои претседателот на земјата ги опиша како најважни во историјата на земјата. Резултатите ќе одредат дали поранешната советска република, која доби независност во 1991 година, ќе продолжи по својот пат кон интеграција во Европската Унија или ќе се врати во орбитата на Русија. Зошто ова е важно Иднината на Молдавија, земја со 2,4 милиони луѓе сместена меѓу Украина и Романија, внимателно се следи низ целиот континент.

Украинскиот претседател Володимир Зеленски изјави оваа недела дека на Молдавија ѝ е потребна поддршка за да спречи да стане зависност од Русија, како што се случи со Грузија и Белорусија. „Европа не може да си дозволи да ја изгуби Молдавија“, изјави тој пред Генералното собрание на Обединетите нации во Њујорк. Молдавија игра значајна улога на дипломатската шаховска табла, и поради нејзината близина до Украина и НАТО, преку границата со Романија, и поради нејзината политичка траекторија.

Во 2021 година, земјата со големо мнозинство ја избра проевропската партија на претседателката Маја Санду, Партијата за акција и солидарност (ПАС). По целосната инвазија на Русија во Украина, Молдавија аплицираше за членство во ЕУ, доби статус на кандидат во рекордно време и се надева дека ќе се приклучи на блокот до 2030 година. Санду беше повторно избранa за претседател минатата година, но референдумот за членство во ЕУ беше освоен со мало мнозинство, што покрена прашања за долгорочната насока на земјата.

И двата процеси беа нарушени од обвинувања за руско мешање, вклучително и шема за купување гласачи од 15 милиони долари, наводно оркестрирана од руски посредник, насочена кон околу 130.000 Молдавци, речиси 10% од активното гласачко тело. Анкетите покажуваат дека партијата на Санду се соочува со сериозен предизвик од проруските или номинално проевропските опозициски партии кои би можеле да не успеат да формираат парламентарно мнозинство. Без стабилно мнозинство, владата ќе се бори да ги спроведе економските и политичките реформи неопходни за пристапување во ЕУ, додека продолжува да се справува со сиромаштијата, високата инфлација и големиот број украински бегалци.

Санду предупредува дека проруската влада би се користела како „платформа за хибридни напади против ЕУ“, аргумент што го делат и европските лидери. За време на симболичната посета на Кишињев минатиот месец, заедно со лидерите на Франција и Германија, полскиот премиер Доналд Туск изјави: „Нема безбедна ЕУ, нема безбедна Полска, Франција и Германија без независна Молдавија“. Кои се клучните играчи? Маја Санду, поранешна службеничка на Светската банка, образована на Харвард, ја основа централно-десничарската, реформистичка партија ПАС во 2016 година. Еден од нејзините најблиски соработници е Дорин Рекан, прозападен економист и поранешен министер за внатрешни работи, кој стана премиер во февруари 2023 година.

ПАС се соочува со силна конкуренција од Патриотскиот блок, сојуз на левичарски, проруски партии, вклучувајќи го и поранешниот претседател Игор Додон, кого Санду го победи во 2020 година. Блокот тврди дека европската интеграција ја загрозува независноста на Молдавија и повикува на поблиски врски со Русија. Улогата на помалите партии би можела да биде клучна. Блокот „Алтернатива“, предводен од градоначалникот на Кишињев, Јон Чебан, и второпласиран на претседателските избори во 2024 година, Александру Стојаногу, се обидува да им се допадне на разочараните центристички гласачи.

Номинално е проевропски ориентиран, но ја обвинува владата дека не успеала да обезбеди добри патишта, пристојни плати и пензии. Некои аналитичари веруваат дека целта на Алтернатива е „разделување“, со цел да одземе гласови од главната проевропска партија, а воедно да одржи канал на влијание за Русија. Други учесници се популистичката „Наша партија“ на поранешниот градоначалник Ренато Усати, кој имал блиски врски со руските националисти. На гласачкото ливче нема кандидати поврзани со бегалецот руски олигарх Илан Шор, кој беше осуден во 2023 година за измама и перење пари од 1 милијарда долари што исчезнаа од молдавските банки во 2014 година и се верува дека ја организирал минатогодишната масовна шема за поткуп на гласачи. Како функционира системот?

По едномесечна кампања, 101 пратеник во парламентот ќе бидат избрани во недела според пропорционален систем. Гласот на дијаспората ќе игра клучна улога во резултатите – околу 1 милион Молдавци живеат во странство. Молдавците во Западна Европа беа клучни за успехот на владејачката партија и тешко извојуваната победа на про-ЕУ референдумот. Еден непредвидлив фактор се 277.000 регистрирани гласачи во отцепениот регион Транснистрија, контролиран од проруските сепаратисти и покрај тоа што официјално е дел од Молдавија. Излезноста на гласачите таму е обично ниска, но аналитичарите велат дека Русија ги засилува дезинформациите во регионот. Кои се веројатните резултати? Анкетите покажуваат дека партијата ПАС има мало водство пред Патриотскиот блок.

Сите предвидувања се неизвесни, бидејќи изборите се одржуваат во услови на силна загриженост за мешање од странски држави. Минатата недела, молдавските власти уапсија 74 лица во 250 рации под сомнение за руска шема за поттикнување немири. Рекан ја обвини Русија дека потрошила стотици милиони евра за да ја преземе власта и да ја „опсади земјата“. Кремљ ги негира сите обвиненија. Според проценката на Дигиталната форензичка истражувачка лабораторија, Молдавија се соочува со „постојани руски хибридни закани, вклучувајќи информациска војна, нелегално финансирање, сајбер напади и мобилизација преку посредници насочена кон поткопување на проевропската агенда на владата и поддршка на проруски актери“.

Таквото мешање, во комбинација со политичка фрагментација, би можело да ја зголеми апатијата на гласачите и да го загрози изборниот процес.

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save