Проблематичниот нов закон за емисии во Македонија: Индустријата може да ги крие податоците за загадувањето

Деталите за дизајнот на фабриката, како и суровините и хемикалиите што ги користи, можат да бидат прогласени за „деловна тајна“ ако компанијата ги наведе во барањето за еколошка дозвола, и токму ова е еден од проблематичните делови од законот.

Новиот Закон за контрола на индустриските емисии во Северна Македонија отвора можност клучните информации за работењето на големите индустриски капацитети да бидат недостапни за јавноста, доколку компаниите побараат да бидат прогласени за „деловна тајна“, пишува EUpravo zato.

Според новите одредби, Министерството за заштита на животната средина има овластување да одлучи кои информации ќе бидат сокриени, без јавноста да има право на жалба. Правните експерти предупредуваат дека таквото решение би можело сериозно да го ограничи јавниот надзор и да ѝ дозволи на индустријата да ги прикрива податоците за хемикалиите, суровините и материјалите што ги користи во процесот на согорување.

Според законот, деталите за дизајнот на фабриката, како и суровините и хемикалиите што ги користи, можат да се прогласат за „трговска тајна“ ако компанијата го наведе тоа во барањето за еколошка дозвола. Потоа, Министерството за заштита на животната средина одлучува дали тие информации ќе останат недостапни за јавноста или не.

„Таквото законско решение е проблематично“, велат правни експерти од Здружението на млади правници на Македонија, додека заедничката иницијатива „Зелен хуман град“ најави дека ќе го оспори законот пред Уставниот суд. Според нивното мислење, воведувањето на институтот „деловни тајни“ може да доведе до прикривање на податоци, што значи дека граѓаните нема да имаат право да знаат, на пример, дали одредена фабрика согорува отпад, гуми или други токсични супстанции, објавува Радио Слободна Европа.

Радио Слободна Европа побара одговор од Министерството за заштита на животната средина и просторно планирање за тоа зошто се воведува „деловна тајна“ за индустријата, но до моментот на објавување не добивме одговор. Министерството сè уште чека нов министер откако претходниот, Изет Меџити, ја напушти функцијата и стана градоначалник на Општина Чаир по локалните избори.

Законот за контрола на индустриските емисии, кој ќе стапи на сила за две години, беше донесен со цел усогласување со стандардите на Европската Унија за заштита на животната средина. Член 24 предвидува дека информациите доставени од индустриските оператори можат да се прогласат за „ограничена информација“ доколку се одобрени од Министерството. Податоците се објавуваат само ако не содржат трговска тајна, што значи дека Министерството може одредени информации да ги држи недостапни за јавноста.

Здружението на млади правници предупредува дека во пракса ова може да биде проблематично, особено ако Министерството не применува строго рестриктивен пристап при одлучувањето по ваквите барања на инвеститорите.

„Законот не предвидува обврска на Министерството јавно да ја објави одлуката за прогласување на деловна тајна, ниту право на јавноста да ја оспори на суд“, вели Бојан Трпевски од Здружението на млади правници.

Иако Законот воведува европски стандарди за најдобри достапни техники (BAT) и јавен регистар на индустриски капацитети и емисии, и најавува построги инспекции и повисоки казни, адвокатите предупредуваат дека ограничувањето на јавниот пристап може да ја намали способноста на стручната и заинтересираната јавност да реагира навремено и да поднесува приговори на барањата за еколошки дозволи.

Таквата практика, истакнуваат тие, може да доведе и до конфликт со Архуската конвенција, која налага исклучувањето на информации да биде ретко и строго оправдано. Доколку Министерството постапува спротивно на меѓународните стандарди, товарот за заштита на јавниот интерес паѓа на административното судство.

Правните експерти додаваат дека јавноста сè уште има право на целосни информации во фазата на проценка на влијанието врз животната средина, пред индустријата да аплицира за еколошка дозвола. Во оваа фаза се анализираат сите аспекти на проектот и граѓаните можат да поднесат приговори, што гарантира транспарентност пред да се активираат механизмите на Законот за индустриски емисии.

Во меѓувреме, Европската агенција за животна средина во својот извештај за 2025 година предупредува дека Северна Македонија се соочува со екстремно загадување на воздухот, енергетска сиромаштија, неефикасно управување со отпадот и бавен напредок во енергетската транзиција. Проценките покажуваат дека околу 3.800 животи се губат годишно поради изложеност на загаден воздух, што претставува 17,7% од вкупната смртност на населението, што ја рангира земјата меѓу најзагадените во Европа.

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save