Груевски со честитка за Велигден: Нека овој празник ви донесе мир, среќа и подобро здравје

Поранешниот премиер на Република Македонија, Никола Груевски, на Фејсбук го честита најголемиот христијански празник – Велигден, со желби за мир, среќа и здравје.

Во продолжение неговата објава на Фејсбук:

Денес е најрадосниот ден во Христијанството. Денот кога Исус Христос воскреснува од мртвите по најдраматичната недела во историјата на човештвото со фатален крај, односно со неговото распнување на крст пред очите на неговата беспомошна мајка.

Момент од кој се создава нова религија заснована на неговото учење која ја менува светската култура и цивилизација.

Нека овој празник ви донесе мир, среќа и подобро здравје, и како што кажав пред една недела честитајќи го Велигден на христијаните кои тогаш го славеа: нека ве зарази со добрина!

Христос Воскресна!!!

***

Неколкупати пишував текстови и цитирав други автори на текстотви, поврзано со распнувањеро на Исус и неговото воскреснување. Тие главно се однесуваа на делови од онаа најдраматична седмица чии вовед односно претходница е чинот на Исус од Назарет кој го крева од мртвите неговиот пријател Лазар (Лазарова сабота), и Цветници-ден недела кога Исус влегува во Ерусалим.

Овој пат на овој најрадосен празничен ден ќе се обидам да се вратам наназад, и да споделам некои информации и анализи за оние кои тоа ги интерсира, а тоа е политичката и воено-безбедносната ситуација во Јудеја и поширокиот регион во годините кога Исус Христос е роден и расте од дете па до Месија, па се до неговото распнување и воскреснување.

Генерално се верува дека раѓањето на Исус Христос се случило помеѓу 6 и 4 година п.н.е. (пред Христа). Сепак, точната година на неговото раѓање е неизвесна и спорна од научниците.

Каков бунт паралелно се случувал пред или за време на Исусовиот престој во Ерусалим? Кој бил Бараба, кој биле двајцата други распнати со Исус Христос на крст, кој биле римските владетели и нивни преставници во Јудеја во тие години, односно кои биле локалните водачите потчинети на римската империја?

Каков бил односот на локалното население кон Римјаните? Кои се неколкуте афери или политички кризи со кои се соочил Понтие Пилат, римскиот владетел на Јудеја во време кога живеел и е осуден и распнат на крст Исус од Назарет, и како ги надминал? Како Понтие Пилат и неговите претходници се справувале со бунтовните Евреи и какви компромиси правеле?

Кои биле и како се нарекувале фанатичните еврејски бунтовници и борци за ослободување на Јудеја од Римјаните кои читајќи за нивната фанатичност создадена од религиозни чувства и мотиви по многу нешта ме потсетија на фанатичните револуционери од Македонија на крајот на 19. и почетокот на 20. век?

Која попрецизно била нивната мотивација, нивната водилка и што им давало сила и во што верувале во нивната околу 70 годишна борба? Како на нив до втората и по втората светска војна гледале историчарите? Што се случува во Ерусалим во 70. година во нашата ера? Кои се малкуте историчарите современици на Исус чии записи останале не уништени по уништувањето на Ерусалим во 70 година од страна на Римјаните по големиот четиригодишен бунт, какви биле нивните политички позиции кого и зошто заштитувале и застапувале при пишувањето на историските настани кои влијаеле на нивната интерпретација на настаните? Кои биле зелотите? Кој бил Херод, а кој историчарот Јосиф? Кој се нереди и востанија се случувале во тие години и како се задушувале и со кои политички, воени и безбедносни предизвици се соочувало римското царство на овој нивни дел од територијата во моментот кога на Цветници Исус влегува во Ерусалим, со што се поклопува неговото влегување во градот е интересна приказна која ретко се слуша, а чии помали делови можат да се пронајдат во четирите Евангелија на новиот завет, заради што потребни се и други историски извори.

Оваа кратка (можеби за многумина долга) приказна е наменета само за оние кои ги интересира оваа тема, а на оние на кои не им е интересна или немаат навика да читаат посодржајни текстови на оваа тема, тука би им се заблагодарил на вниманието.

Влегувајќи во средиштето на тие збиднувања, може постепено да се проникне во тогашната атмосфера, видувања, верувања, стравови, мечти, стремежи, обичаи итн што секако многу помага за да се разбере како и под кои околности, односно во каква политичко и воено-безбедносна атмосфера во Јудеја и особено во Ерусалим доаѓа времето кога Исус неколку дена по влегувањето во градот Ерусалим е уапсен, суден, осуден, мачен, распнат на крст и потоа Воскреснат, драматичен настан со фатален исход кој создава една цела нова религија која ја менува светската цивилизација, па оттука судењето на Исус од Назарет е најзабележително судење во историјата на човештвото. Тој фатален исход е случувањето од кое подоцна произлегува најрадосниот ден во христијанството- воскреснувањето христово.

Инспирацијата и мошне интерсни информации за оваа тема добив при читњето на книгата “Судењето на Исус од Назарет” од Семјуел Џорџ Фредерик Брендон (1907 – 1971) кој бил британски англикански свештеник и научник за компаративна религија, со еврејско потекло. Станал професор по компаративна религија на Универзитетот во Манчестер во 1951 година.

Пристапот на авторот е историски, но неизбежно и теолошки, така што тој ги користи сите извори кои му се на располагање, тргнувајки од четирите евангелија но и од записите на стари еврејски историчари и хроничари кои останале не уништени.

Во предговорот ма книгата тој објаснува дека историското значење на судењето на Исус може да се спореди со влијанието на христијанството врз човековата култура и цивилизација. Но, споредено со други историски судења, потврдува тој, тоа е, сепак, единствено. Судењето на Исус било историски настан, што се одвивал во одредено време и место, вклучувајќи и други историски личности, покрај главната личност. Но, исто така, има и религиозно значење, бидејќи главната личност била сметана за божество, т.е. за Божји Син (уште во тоа време додека бил жив).

Документите за судењето претставуваат дел од Светата литература и се читаат при литургии. Затоа, секој обид за вреднување на судењето на Исус бара разбирање и на теолошките идеи и погледи, како и на повидливите фактори што влијаат врз човековиот живот.

Во оваа студија, иако таа се базира врз строго историски пристап, авторот се обидува да проникне и во теолошкото видување на овој настан. Посебен проблем, што го опседнува историчарот, е тоа што тој не ја проучува само историската ситуација, туку и настаните што се од суштинско значење за верата која е света за многу луѓе.

С.Џ.Ф. Брандон подвлекува дека “многу луѓе, иако некои имаат само нејасно познавање, повеќе знаат за тоа судење отколку за судењето на некоја друга личност. Непроценливо е неговото влијание врз историјата на човештвото. Но тоа, исто така, имаше страшни последици за еврејскиот народ, кој е обвинуван од генерации на христијани за убиството на Христос. Историјата забележува и други судења, кои се еднакво трагични и кои имаат религиозен карактер. Во 399 година пред н.е. било судењето на Сократ во Атина. Тој бил осуден за воведување непознати богови и за корумпирање на атинската младина. Случајот бил изнесен од Платон и Ксенофон како пародија на правдата, а Сократ е претставен како маченик за вистината наспроти суеверието и предрасудите”.

Тука се и судењата на “Мани, основачот на манихеизмот, религија која некогаш имала големо влијание на Исток и на Запад, и кој умрел во 276 од н.е…”. Во светската историја познат е и настанот “од 1431 година Јованка Орлеанка била осудена да биде изгорена на клада поради нејзиното убедување дека Бог и доверил специјална мисионерска дејност меѓу нејзиниот народ. Секое од овие судења се значајни поради моралниот хероизам на осудените и длабоката почит на нивните ученици и следбеници, но ниту едно не се здобило со такво религиозно значење како судењето и погубувањето на Исус”.

Подолу речиси до пред самиот крај ја прикажувам речиси во целост и може да се смета за целосен цитат втората глава од ова дело на С.Г.Ф. Брандон, од која мошне јасно може да се отцени политичката и безбедносна ситуација во Јудеја некаде од периодот од 4. година п.н.е.до 70. година од н.е. во средиштето на настаните и неговите загатки. Историски факти кои имаат значајно влијание на драматичната недела со фатален крај за Исус од Назарет, што како што веќе споменав значајно ја менува цицивилизацијата со раѓање на една нова религија.

***

Четирите христијански евангелија, кои говорат за судењето и за смртта на Исус, се плод на четири различни христијански заедници во кои грчкиот јазик бил говорен, а се наоѓале надвор од Јудеја по 70 година од н.е. Сепак, секое од овие евангелија преку својата заедница е неразделно сврзано со Јудеја и не може да се оддели од вли- јанието на настаните во таа земја во периодот од 4 г. пред н.е. до 70 г. од н. е. Евангелијата се поврзани со настаните од почетокот на овој период, т.е. се совпаѓа времето кога живеел Исус, како и со подоцнежните настани: од Распетието до уништувањето на Ерусалим во 70 г. од н.е. Овој период, како што е наведено подвлекува С.Г.ФБрендон, ја опфаќа и последната и најтрагичната епизода од долгата историја на националната еврејска држава, бидејќи катастрофата што го погодила Израел во 70 г. го означила крајот на животот на народот во оваа земја, која од дамнешни времиња им ја ветил Јехова; земјата им била вратена дури во 1948, а светиот град во 1967 година. Особено важна е 4 г. пред н.е.: таа ја означува смртта на Херод Велики, кој според христијанските преданија е поврзан со раѓањето на Исус од Назарет. Оваа врска, иако случајна, е многу важна бидејќи ако може да им се верува на преданијата, детството на Исус се совпаѓа со крајот на еден значаен период од еврејската историја и почетокот на периодот што бил проследен со Трагични и со судбински последици.

Смртта на Херод во пролетта на 4 г. пред н.е., кога Исус можеби имал две години, го означува крајот од владеењето на еден од најуспешните но бездруго и најомразените еврејски кралеви. Херод бил омразен поради неговото идумејско потекло, наклонетоста кон паганството и немилосрдното угнетување на оние кои му се спротивставувале или во кои се сомневал. Меѓутоа, Херод бил итар и решителен владетел, а Римјаните го ценеле поради неговата способност и го подржувале како верен и успешен сојузнички крал на земјата која била од голема стратегиска важност за нивната превласт на Блискиот Исток. Херод го сметал религиозниот фанатизам на неговите поданици за потенцијална опасност и затоа водел политика преку која постепено би ги интегрирал Евреите во хеленизираното општество на Римската империја, што било нивна неизбежна иднина. За да ги придобие и за да го ублажи нивното непријателство, тој сакал повторно да го издигне храмот во Ерусалим за да биде повеличествен, како и да отвори хеленистички установи во Палестина и надвор од неа. Иако оваа негова политика била неуспешна, за време на неговото долго владеење Евреите не го почувствувале директно римското владеење. Имено, колку и да била голема нивната омраза кон Херод, тие сепак имале Евреин за владетел, а не пагански управител, претставник на римскиот император кој бил сметан за бог. Освен тоа, данокот што му го плаќале на Херод бил наменет за еврејската национална држава, а не за Римската империја; парите иако биле со ликот на царот или со пагански симболи не ја повредувале нивната религиозна скрупула; исто така и присуството на римската војска не ги вознемирувало, иако нивните знамиња ја нагласувале моќта на паганскиот Рим, како и нивната потчинетост под власта на Римската империја. По смртта на Херод веднаш се навестиле промени. Веднаш станало јасно дека за иднината на Израел решавал римскиот император. Но, пред да биде објавено неговото решение, империскиот прокуратор Сабин дошол во Јудеја за да ја извиди финансиската состојба на Херодовото кралство, веројатно по наредба на императорот. Евреите веќе биле вооружени и барале Сабин да се повлече од Ерусалим, објавувајќи дека тие имаат намера да ја повратат нивната национална независност.

Еврејскиот историчар Јосип, кој ги бележел овие настани, не именува ни еден еврејски водач и не објаснува како Евреите мислеле да добијат „национална независност”. Без сомнение овие аспирации потекнуваат од древните преданија за херојските денови на Давид и Махабејците и го изразувале општото убедување дека никој не смеел да владее во Израел освен Јехова, нивниот бог.

Во Ерусалим избувнале нереди, а востанија се кревале и во други краишта на земјата, чиишто водачи ги именувал Јосип : еден од нив бил Јуда, син на Езекија, чие погубување од страна на Херод, кога бил млад, го довело во судир со Синедринот.” Поради тешката состојба Вар, римскиот пратеник од Сирија, дошол да интервенира со три легии. Востанијата биле задушени, а Сабин, кој бил затворен во Ерусалим, бил ослободен.

Биле преземени дивјачки репресалии: две илјади еврејски бунтовници биле распнати на крст.

Не се знае дали овие востанија влијаеле врз решението на императорот Август.

Тој не се придржувал кон Херодовата желба неговиот син Архелај да го наследи на престолот.

Наместо тоа, тој го поделил кралството и Архелај го поставил за етнарх на Јудеја и Самарија, а другиот син, Херод од Антипа, станал тетрарх на Галилеја.

Со тоа сакал да ја прикрие суровата вистина дека Евреите биле под римска власт. Меѓутоа, само една деценија подоцна дошло до решавачкиот судир.

Во 6 г. од н.е. Август го сменил Архелај, кој се покажал како неспособен владетел и Јудеја и Самарија потпаднале под директна римска управа.

За да се постави новата уредба, Август му наредил на П. Сулпициј Квирин, легат на Сирија, кон која биле присоединети покраините Јудеја и Самарија, да направи попис на жителите и на богатствата на присоединетите територии за да им наложи одреден данок. Прокураторот Копониј бил назначен за местен управител, кој имал целосна власт вклучувајќи го и правото да казнува на смрт.

Пописот бил вообичаена административна Мерка на која биле подложени сите поданици на Римската империја, но за Евреите тоа било симбол на нивното ропство. Тоа симболично значење на пописот кај нив предизвикало немир што го поттикнувал рабинот Јуда од Галилеја, а него го поддржувал фарисејот Садок. Според Јосип, Галилеецот по име Јуда ги поттикнал неговите сонародници на бунт, прекорувајќи ги дека се страшливци бидејќи се согласиле да плаќаат данок на Рим и бидејќи им се потчиниле на смртните господари и ги потсетил дека само Бог е нивниот господар”

Во една друга верзија, Јосип наведува дека Јуда и Садок го поттикнале бунтот: “тие велеа дека пописот значи целосно поробување и ги повикаа луѓето да се борат за слобода. Тие ги убедуваа дека ако успеат, ќе уживаат во среќата, а ако не успеат, барем ќе имаат час и слава поради тоа што покажале богатство на духот. Освен тоа, им велеле дека Бог ќе им помогне ако тие инспирирани од такви идеали соберат сили да ги остварат”.

Ваквото прикажување на Јуда од Галилеја доаѓа од перото на оној кој бил огорчен противник на движењето кое произлегло од примерот и учењето на Јуда, како што ќе видиме подолу.

Јосип, кој бил од богато еврејско семејство, свештеник и фарисеј, преминал на страната на Римјаните за време на борбата на Израел за слобода, која започнала во 66 година од н.е. и ги обвинил зелотите, како што ги нарекувале следбениците на Јуда, за катастрофата што го погодила народот во 70 година од н.е. Затоа, неговото излагање треба повнимателно да се чита. Меѓутоа, иако ова сведоштво е пишувано со непријателско настроение, очигледно е дека идеалите за кои Јуда ги повикал неговите сонародници да се борат, имале религиозен карактер. Но, за да ги разбереме побудите на Евреите, треба да се запознаеме со нивните идеали.

Основното начело, врз кое се базира поттикнувачкиот говор на Јуда, се однесува на апсолутната власт на Бога над Евреите. Во тоа, пак, се состои суштината на јудеизмот: еврејското верување дека нивниот бог, Јехова, создал сојуз со нивните претци и дека тој ќе ги благослови нивните потомци и ќе ги насели во земјата Канаан, доколку верно му служат на нивниот бог. Во хебрејската литература ова верување е пренесено со разновидно богатство на изрази, а тоа е и темата која се провлекува низ значајни промени во еврејската историја. Јосип ја измислил ироничната кованица „теократија“ за да го опише државниот поредок кој логично го наметнувал јудеизмот: дека само побожниот првосвештеник имал право да претседава над народот како божји намесник на земјата. Таква идеализирана концепција за божјата власт подразбирала дека Јудеја била светата земја на Јехова. Затоа ако нејзините богатства се одземат во вид на данок за паганскиот господар би било чин на апостасија кон Јехова. Освен тоа, ако се плаќа данок би се признал уште еден господар покрај Јехова – господаp, кој иако смртен, бил почитуван од неговите поданици како бог.

Од денешен аспект за политичката сила, таквата доктрина би била самоубиствена. Застапниците на оваа доктрина ѝ се спротивставувале на Римската империја.

Но, еврејската религија го величела идеалот на маченикот, а нивната света литература обилува со преданија за оние кои страдале, и оние кои често триумфирале за верата во Јехова. Нивната подготвеност на мачеништво е јасно одразена во Јосиповиот запис за поттикнувачката улога на Јуда од Галилеја. Како и пророците од дамнешни времиња, Јуда бил бескомпромисен кога му се обратил на неговиот народ во врска со суштинското прашање за доставување данок кон Рим: ако се потчинат би биле неверни кон Јехова, ако пак се спротивстават тогаш тоа би повлекло мачеништво иако би можеле да се надеваат на божја помош.

Многу Евреи го следеле Јуда, бунтувајќи се против нивните господари. Отпорот бил скршен и многумина умреле со маченичка смрт, а меѓу нив и Јуда.

Но, со нивниот пораз, не згаснала нивната борба. Многу преживеани, меѓу нив и членови од семејството на Јуда, пребегале во пустината, од каде продолжиле со герилски отпор против Римјаните и против оние Евреи кои соработувале со нив.

Евреите кои соработувале со Римјаните биле главно членови на свештенската аристократија, кои заземале високи позиции во црковната организација на државата.

Тие првенствено биле заинтересирани за одржување на стабилноста на власта и општествениот поредок. Не ги сакале Римјаните, но биле реалисти и сфатиле дека ќе бидат безбедни доколку соработуваат со новите господари на Израел. Јосип нагласува дека првосвештеникот Јоазар сакал да го убеди неговиот народ покорно да го прифати пописот.

Реакцијата на Евреите, која се јавила уште во 6 година, на самиот почеток на римското владеење, продолжила и во следните шест децении. Еврејската аристократија, иако била официјален религиозен водач на народот, била заинтересирана да го држи својот народ во потчинетост на нивниот пагански врховен господар. Тоа била световна политика и бездруго била во нивен интерес, а и на Израел. Оние кои биле наполно предани на израелскиот бог, не се откажувале од светите начела на нивната вера. Тие одбивале царот да го нарекуваат „бог“, бидејќи имале само еден бог, Јехова; тие не се сложувале да ги доставуваат богатствата од светата земја на Јехова како царски данок. Како и јунаците од нивната древна религија, тие повеќе сакале да станат маченици отколку апостати. Но, нивниот отпор не бил пасивен: инспирирани од примерот на Пинхас, првиот „зелот“, на Јехова, и Макабејците, тие се вооружиле, користејќи ја притоа секоја можност за да ја урнат римската власт и да ги отстранат нејзините поддржувачи.

Народот, во зависност од околностите, заземал различен став кон аристократијата и кон отпорот на зелотите. Поради нивното угнетување и честите отворени напади врз еврејската религија, што посебно го погодувало еврејскиот народ, Римјаните биле омразени од народот.

Нивната природна кроткост и мирољубивост ги држела во покорност; но тие потајно им се восхитувале на зелотите поради нивната борбеност и ги поддржувале секогаш кога можеле. Освен тоа, тие верувале во претстоечкото откровение и го очекувале доаѓањето на Месија, од Јехова помазан, кој ќе го ослободи неговиот народ и ќе му го „врати царството на Израел“.

Во такви услови на затегнатост и насилство, обземен од силна омраза кон паганскиот Рим и еврејските предавници и поттикнат од апокалиптична надеж, Исус созревал за мисијата за која бил предодреден.

Според евангелиските преданија, Исус имал околу дванаесет години кога Јудеја и била приклучена на Римската империја и кога пописот го предизвикал бунтот на Јуда Галилеецот. Според преданијата, Исус своите најрани години ги поминал во Галилеја, со која владеел тетрархот Херод Антипа. Но иако таму не се чувствувало директно римското владеење, тој сигурно бил свесен за ситуацијата во Јудеја.

Побожните Евреи имале обичај да го посетуваат Ерусалим за време на големите празници, а во Евангелието од Лука е забележано дека Исус го посетил Ерусалим на дванаесет години. Бидејќи бил разумно момче, тој сигурно ги почувствувал тешкотиите на неговиот народ. Нема сомнение дека тој не бил на страната на суровите Римјани, кои Израел го лишиле од наследството, туку на страната на Јуда и неговите следбеници, кои храбро жртвувајќи ги своите животи му се спротивставиле на паганскиот угнетувач и умреле како маченици.

Јуда и самиот Галилеец, без сомнение би бил херој за младиот Исус, и очигледно е дека Исус познавал многу негови приврзаници, наречени Kannâ’im бидејќи биле наполно предани на израелскиот бог – луѓе кои пребегнале во пустината и кои поради нивните подвизи биле величани како нови Макабејци.

Овие заклучоци се мошне важни за нашето запознавање со историската ситуација во времето кога живеел Исус. Меѓутоа, за да се сфати целосното значење на таа ситуација треба да ја запознаеме и улогата на зелотското движење во Исусовиот живот, зашто досега се изведувани многу погрешни заклучоци.

До последнава деценија (се мисли на средината на 20. век), малку внимание им било посветувано на зелотите во студиите во кои е проучувано потеклото на христијанството. Тоа се должи на фактот дека скоро сите податоци за зелотите ги дознаваме од Јосип. Тој, како што забележавме, ги обвинува зелотите за поразот на еврејскиот народ во 70 година од н.е. Сериозноста на ова обвинение, острината со кое е напишано, се очигледни во следниов извадок од неговото дело ,,Еврејски старини“, во кое тој ги опишува последиците од бунтот на Јуда и движењето што тој го основал:

,,Злото што тие го поттикнаа на луѓето им зададе неописливи маки: војни, од незапирливото насилство од кое никој не беше поштеден; загубата на пријателите кои ќе ги олеснеа нашите страданија; разбојништво, убиства на важни личности – сето тоа го правеа под паролата за општо добро; но, всушност, тие беа мотивирани од лична добивка. Оттаму дојде до бунтувања и до политички атентати, понекогаш на сонародници, кои беа жртви на нивниот убиствен гнев и фанатичен отпор против нивните непријатели, а понекогаш и од нивните непријатели; неиздржлив глад; заземање на градови и нивно разурнување; и најпосле, во тие метежи, и Божјиот храм беше обвиен во пламен. Огромните промени и ликвидирањето на националните институции доведоа до пропаѓање на она што го вовеле…”

Тоа е тешко обвинение, а во неговите записи за овие времиња, Јосип ги опишува во најужасни детали стравотните дела на зелотите, претставувајќи ги како зли фанатици кои мирољубивите луѓе ги поттикнале да им се спротивстават на советите и напорите на нивните праведни водачи и да се побунат против силата на царскиот Рим што довело до катастрофа во 70 година од н.е.

Бидејќи не постои спротивно сведоштво за настаните, а ни други записи, и затоа што катастрофата што ги погодила Израелците по распнувањето на нивниот Месија, христијаните ја толкувале како праведна божја одмазда, Јосиповиот приказ за зелотите cè до неодамна бил прифатен без приговор. Затоа и било прифатено сфаќањето дека Исус не можел да биде поврзан со тие убијци и фанатици, а ни неговите први ученици, кои ја основале Мајката црква во Ерусалим.

Ова сфаќање го потврдил и црковниот историчар од IV век, Еузебиј, кој вели дека христијаните од Ерусалим биле предупредени од Бога и избегале од порочниот град, што го запоседнале зелотите пред да биде спроведена божјата правда во 70 година од н.е.

Во последниве години (средина на 20.век), различни фактори влијаеле за да се промени сфаќањето за зелотите.

Втората светска војна, кога силите на „отпорот“ во многу земји се бореле против окупаторските нацистички сили, употребувајќи герилска тактика, вклучувајќи атентати, убиства, влијаела врз промената на гледиштето за древните зелоти и на кои почнало да се гледа со симпатии и разбира- ње. Оваа нова атмосфера се совпаднала со создавањето на новата израелска држава, што до 1948 година изгледало невозможно. Во нивната борба Израелците биле поттикнати од примерот на зелотите, кои во 73 година кај Масада се бореле до крај и повеќе сакале да умрат отколку да им се предадат на Римјаните. Ископувањето на големата тврдина на брегот на Мртво Море, што го презела израелската влада во 1963 година, не било само археолошко истражување, туку и гест на националната вера. Резултатите го прикажуваат хероизмот и суштинскиот религиозен карактер на зелотизмот. Кон овие непосредни докази ce надоврзуваат откриените Свитоци на Мртвото Море и ископините во Кумран, кои расветлуваат некои досега непознати аспекти од религиозниот живот на Евреите. Врз основа на овие докази се дознава повеќе за затегнатата ситуација во Јудеја во тоа време, особено во поглед на односите со Рим, како и тесната врска што постоела меѓу Масада и Кумран.

Новите докази и промената на расположенијата довеле до критичко проучување на Јосиповиот приказ за зелотите. Очигледно е дека овој историчар имал две јаки причини да ги оцрни овие патриоти. Како прво, неговите писанија се наменети за паганите и се пишувани со намера да ја намалат омразата кон Евреите, особено поради ѕверствата што ги направиле во нивниот бунт.

Тој се обидел да ги ослободи Евреите од обвинението, претставувајќи ги како жртви на очајните фанатици кои ги поттикнувале на бунт, ги убивале нивните праведни водачи кои биле лојални кон Рим и ги принудиле да продолжат да се борат безнадежно cè додека не биле наполно уништени.

Другата причина била лична. Јосип сакал да се оправда поради неговото предавство на својот народ со преминувањето на страната на непријателите на неговиот народ.

Бидејќи во себе ја немал таа разгорена вера на зелотите, кои биле наполно предани кон Јехова, богот на Израел, тој се чувствувал виновен како апостат и сакал да го потцени религиозниот аспект на нивното движење опишувајќи ги како разуздани разбојници, кои во слепиот гнев на својот фанатизам го влечеле народот во пропаст. Меѓутоа, во неговиот огорчен напад, Јосип несвесно го открива суштински религиозниот карактер на Движењето на зелотите.

Веќе споменавме дека тој наведува дека Јуда Галилеецот ги повикал Евреите на бунт бидејќи плаќањето данок било рамно на изневерување на Јехова, како што и потчинувањето на царот, исто така, значело признавање на уште еден господ покрај Јехова. Друго значајно признание наоѓаме и на крајот на неговото дело „Еврејска војна“. Тој пишува дека дел од сикариите, екстремна група на зелоти, по падот на Ерусалим избегале во Египет, но бидејќи не успеале да ги поттикнат тамошните Евреи на бунт, биле опколени и на крајот погубени. Јосип сведочи за нивната зачудувачка Морална цврстина и верноста кон нивниот единствен господар – Јехова:

„И покрај тоа што беа мачени за да го признаат царот за господар (Kaisara despoten), никој не се покори, ниту пак беа доведени на работ на покорност. Тие ја зачуваа нивната решителност, цврсто поднесувајќи го мачењето и оганот како да не чувствуваа болка и како да уживаа во тоа, ликувајќи над непријателот. Гледачите беа трогнати од овие млади луѓе (hê tôn paidôn hêlikia) кои не сакаа царот да го викаат господ. Силата на храброста ја надмина слабоста.”

Таквото херојско мачеништво за момент ги одвлекло мислите на Јосип и тој заборавил дека ги напаѓал эелотите, па, како Евреин, го слави споменот на таквиот пример на преданост кон еврејската религија.

За да ја сфатиме тогашната историска ситуација, за нас е важно да забележиме дека Јосип избегнува да го користи името „зелоти“ кога зборува за виновниците за пропаста на Израел. Тој збор е преводен еквивалент од грчкиот јазик за хебрејскиот збор Kannā’im, што значи „ревносни”, а очигледно доаѓа од примерот на Пинхас, кого Јехова го велича во „Книгата на брое- вите”, поради тоа што ги убил еден Евреин и неговата љубовница која не била Еврејка, бидејќи тој (Пинхас) беше обземен со мојата ревност”.

Овој збор станал епитет за чест меѓу Евреите, па затоа е јасно зошто Јосип не сакал да го употреби тој збор. Првпат го употребил кога зборува за лудилото на таканаречените зелоти (tõn klēthentōn zelōtōn)”. Повторно го споменува тој збор кога дава објаснение за истиот: ,,зашто тие тука се нарекуваа, како да се борат само за доброто, а всушност беа прекумерно ревносни (zēlõsantes) на најподли дела.

Кога зборува за зелотите, тој најчесто го употребува зборот lēstai, што значи „разбојници“. Бездруго Римјаните така ги нарекувале оние кои со борба се спротивставувале на нивното владеење. Но, и други окупаторски сили слично ги нарекувале оние патриоти кои се кренале во борба за национална слобода. Друг таков епитет, што очигледно потекнува од Римјаните и што тој исто така го употребува е Sicarii. Тој збор е изведен од латинскиот збор sicarius, „човек со бодеж“, кој ги убива своите жртви со sica.

Јосип овој збор го употребува двосмислено: на едно место тој наведува дека Sicarii биле посебна група на зелоти кои биле посветени кон убивање на оние Евреи за кои сметале дека соработувале со Римјаните, но на друго место го употребува како општо име за зелотите.

Од записите на Јосип, кои, се разбира, се тенденциозни и извртени, произлегува дека првата административна мерка на Римјаните по присвојувањето на Јудеја во 6. година од н.е. предизвикала бурна реакција што довело до формирање на движењето на отпорот.

Целта на ова движење била да се задржи апсолутниот суверенитет на Јехова над Израел, со што одбивале да го признаат царот за нивни господар и да му плаќаат данок. Движењето, што во суштина е религиозно според целта и карактерот, името го добило по бескомпромисната преданост која го карактеризира Јехова, богот на Израел, и која ја спроведувале неговите најпредани слуги. Зелотизмот повлекувал трагични последици: неговиот основоположник, Јуда Галилеецот, умрел поради својата преданост, а и неговите двајца синови подоцна биле распнати од Римјаните.

Распнувањето била заедничка судбина на секој зелот. По неуспехот на првиот бунт, поттикнати од проповедта на Јуда, преживеаните членови на ова движење дејствувале од пустините, грабејќи ја секоја можност што ја имале за да и наштетат на римската власт, како и на Евреите кои соработувале со нив, го поттикнувале народот на бунт. Фактот дека зелотите се одржале од основањето на движењето во 6 г. од н.е. па сè до нивната водечка улога во фаталниот бунт во 66 г. укажува на тоа дека тие имале поддршка од народот, која иако била прикриена понекогаш била отворено изразена. Ова е особено важно за нашата студија, а постои уште еден факт во врска со зелотизмот на кој треба посебно да се осврнеме. Кога зелотите успеале да го освојат Ерусалим во 66 г., една од нивните први акции била палењето на јавниот архив бидејќи, како што вели Јосип, уништувањето на прангите на лихварите ги охрабрило сиромашните да се кренат против богатите. Според тоа, зелотизмот, како и пророчката традиција, би имал општествен и политички карактер. Поради тоа, римските власти и еврејската аристократија во нив гледале двојна опасност, бидејќи тие го поткопувале постоечкиот поредок.

Такво било расположението на луѓето спрема римската власт во нивната земја, меѓу кои живеел и растел Исус. За неговата поврзаност со зелотите зборува и фактот дека меѓу неговите апостоли имало и еден од зелотите. За значењето на овој факт, како и за проблемите што произлегуваат од него, ќе зборуваме поопстојно понатаму. Засега продолжуваме да го следиме текот на настаните во Јудеја во судбоносниот период од 6 до 70 г. од н.е.

Како што дознаваме од Јосип, од задушувањето на бунтот во 6 г. до назначувањето на Понтиј Пилат во 26 г., животот во Јудеја течел мирно. Можно е дека суровиот напад на Римјаните врз следбениците на Јуда Галилеецот ги заплашил Евреите и тие им се покориле на новите господари.

Меѓутоа, Јосиповото прикажување на еврејските работи треба внимателно да се проследи. Неговата намера била апологетска зашто тој сакал на паганите да им ги прикаже неговите сонародници како мирољубив народ, кого злите зелоти го натерале да се бунтува, како и поради неправдите што му ги нанеле некои од самоволните римски управници. Овие Римјани биле омразени од народот и затоа симпатиите на неговите читатели биле на страната на Евреите кои страдале од тие луѓе. Но, несомнено во тој период имало привиден мир. На пример, во текот на периодот од 6 до 26 г. од н.е., кој го опфаќа поголемиот дел од животот на Исус, Јосип споменува дека Квирин, легатот на Сирија, го сменил првосвештеникот Јоазар, против кој народот кренал бунт. Тоа е чудно, бидејќи Јоазар стоел добро со Римјаните и соработувал со нив Во времето на пописот. Можно е дека неговиот проримски став ја поттикнал омразата на Евреите кон него и Квирин сметал дека тој веќе не му е потребен на Рим. Но која и да била причината, сепак постоеле некои немири. За Евреите било понижувачко што новоименуваниот првосвештеник. Анан, кој требало да биде нивен претставник пред Јехова, всушност, бил пратеник на нивниот пагански врховен господар.

Понтиј Пилат, кој бил назначен од императорот Тибериј во 26 г. за прокуратор на Јудеја, се здобил со бесмртна инфамија поради неговата пресудна улога во распнувањето на Исус. Наша задача е да му посветиме внимание, со цел да ја процениме неговата положба, моќ и карактер во врска со неговото кобно учество во погубувањето на Исус. Во моментов, треба да ја разгледаме неговата улога во римско-еврејските односи.

Јосип најмногу се задржува на два настана во кои прокураторот Пилат дошол во конфликт со еврејскиот народ. Неговото сведоштво создава впечаток дека Евреите, кои всушност биле мирољубиви, неправедно страдале во рацете на Пилат.

Но, анализата покажува дека овој документ содржи многу противречности и затоа произлегува дека Јосип тенденциозно ги прикажува Пилат настаните што ги опфаќа.

Првиот настан се случил кратко време по доаѓањето на новата должност. Во таа смисла, треба да појасниме дека во Ерусалим имало гарнизон од римска кохорта, сместена во Антонија, голема тврдина од која се гледал храмот.

Резиденцијата на управителот била во Цезареја, каде што се наоѓал римскиот штаб оддалечен на околу пет милји. Тој доаѓал во Ерусалим за време на големите празници, кога биле можни безредија. Според Јосип, поранешните владетели им давале наредба на трупите, кои биле на гарнизонска должност во Ерусалим, да ги развијат нивните знамиња или да ги остават во Цезареја. Таа отстапка ја правеле поради еврејските религиозни скрупули, бидејќи римските воени знамиња биле со ликовите на императорот или на нивните божества, кои ги претставувале „ликовите“ што биле осудени од Светиот закон. Отстапката што ја правеле навистина била значителна, бидејќи знамињата биле свети предмети за римската армија, како и симболи на нивната чест и гордост. Тоа значело дека римската власт го признала Ерусалим за свет град, чија светост би била згазена од присуството на симболите на туѓа религија во внатрешноста на неговите ѕидови. Таквата отстапка значи дека Римјаните, по востанието на 6 г. од н.е., сакале да ги смират чувствата на Евреите, зашто сето тоа им изгледало неразумно и дури навредливо.

Пилат вовел промена. Според Јосип, тој им наредил на трупите, кои по должност требало да заминат за Ерусалим, да ги земат знамињата но да не влегуваат во градот сè додека не падне мрак. Пилат изгледа сакал Евреите да ги стави пред свршен чин кога следниот ден ќе ги видат омразените знамиња на ѕидовите на Антонија. Евреите навистина биле гневни, но наместо да се бунтуваат против осквернавењето, Јосип раскажува како тие се собрале и мирно отишле во Цезареја да поднесат петиција против Пилат. Поучниот заклучок што следи е дека иако прокураторот им се заканувал со смрт, Евреите дале само пасивен отпор; на крајот, импресиониран од нивната готовност на мачеништво, тој наредил да се отстранат навредливите знамиња од Светиот град

Оваа афера Јосип ја претставува како дело на Пилат. За овој настан тој пишува во делото ,, Еврејски старини”, каде што ја наоѓаме неговата неверојатна изјава дека Пилат „ја повел својата војска (stratian) од Цезареја и донел одлука војската зиме да остане во Ерусалим, со цел да ги згази законите на Евреите” .

Меѓутоа, не е можно Пилат да се решил на таков чекор на своја иницијатива. Неговата постапка бидејќи значела пресврт во дотогашната политика; поприфатливо е објаснението дека тој така

постапил по наредба на неговиот претпоставен. Отстапката што ја направиле Римјаните во врска со знамињата е навистина значителна бидејќи тие на тој начин им се покорувале на нивните поданици, што било навредливо за императорот и за честа на армијата. Но, најверојатно таквата невообичаена постапка имала за цел да ги наведе Евреите да се помират со новостекнатиот статус по безредијата во 6 г. од н.е. и наложената царска власт да ја сметаат како привремена мерка. По стапувањето на Пилат на новата должност, било решено дискретно да се повлече отстапката. Јосип не наведува и самиот на помислата дека Пилат постапувал според императорските наредби, кога споменува дека прокураторот најпрвин ја одбил петицијата на Евреите во Цезареја, „, бидејќи тоа би го навредило царот”.

Која и да е вистинската природа на оваа афера, која Јосиповата апологија ја прави уште повеќе нејасна, очигледно е дека за време на управувањето на Пилат имало голема напнатост поради бескомпромисното спротивставување на Евреите во врска со присуството на ликот на императорот на знамињата во Ерусалим. Забележуваме дека е чудно што не се споменува реакцијата на зелотите во врска со овој настан. Наместо тоа, Јосип ја истакнува поуката од мирната борба на Евреите по пат на петиција против прокураторот кој наводно настојувал да ги згази нивните свети закони. Таа противречност е мошне мудра со оглед на апологетската цел на Јосип, особено ако неговите читатели, кои припаѓале на друга вера, го поврзале Пилат со Сејанус, омразениот миленик на Тибериј.”

Вториот инцидент, исто така, произлегол наводно од Пилатовото погазување на еврејската религија. Повторно Јосип на две места го забележува овој инцидент во делата „Еврејска војна” и „Еврејски старини”.

Но и двете верзии не само што се разликуваат, туку се и непрецизни и проблематични. Причината за овој инцидент била во намерата на Пилат да изгради водовод во Ерусалим.

Проектот, сам по себе, бил достоен за пофалба и ја потврдувал добронамерноста на Пилат. Меѓутоа, тоа длабоко ги вознемирило Евреите.

Јосип различно ја претставува нивната реакција. Во неговото дело „Еврејска војна“ тој вели дека Пилат сакал издатоците за градењето да ги покрие од светата ризница наречена Когbonas”. Во делото пак „Еврејски старини” не го спомнува ова имплицирано сквернавење, но раскажува како Евреите, од некои необјаснети причини, протестирале против спроведените операции – како можна причина е наведен фактот дека Пилат се вмешал во работите на Светиот град.

Која и да е вистинската причина за овој судир. Евреите жестоко реагирале, а Пилат бил лично навреден кога дошол во Ерусалим.

Toj презел невообичаени противмерки. Според Јосип, тој ги преоблекол неговите трупи во еврејска облека и ги растурил меѓу толпата, наредувајќи им да ги казнат непокорливите со стапови, а не со мечови.

Но, неговите војници биле премногу предани при спроведувањето на неговите наредби, поради што имало многу смртни случаи: сепак бунтот (stasis) бил задушен.

Јосиповото прикажување на оваа афера не наведува да извлечеме неколку заклучоци. Изгледа дека Пилат, со спроведувањето на градежниот проект за подобрување на животните услови во Ерусалим, кај Евреите предизвикал жесток отпор. Ако ги покриел издатоците од ризницата на храмот со тоа би сторил сквернавење: но треба да забележиме дека Јосип не го обвинува дека тој тоа би го злоупотребил за своја корист.

Јосип не кажува дали парите од храмот биле земени со сила и дали со тоа била нарушена светоста на храмот.

Несомнено зад градењето на водоводот лежи сложен административен спор но Јосип претпочита да не навлегува во проблемот.

За нашето натамошно истражување е важно да забележиме дека каква и да била вистинската наредба на Пилат во врска со задушувањето на бунтот, Јосип наведува дека тој им наредил на војниците да не го користат мечот. Таа негова постапка покажува дека тој се воздржувал од насилство: тој сакал да има власт над масата, не да направи колеж.

Овој инцидент, како и претходниот со знамињата, ја открива вистинската природа на религиозната чувствителност на Евреите. Мерките кои Римјаните ги спроведувале за да ја зацврстат својата власт веднаш ја разгорувале нивната религиозна чувствителност. Но, повторно забележуваме дека Јосип не ги споменува зелотите, иако во обата случаја тие сигурно би биле поттикнати да се спротивстават отворено или потајно.

Овие два судира меѓу Пилат и Евреите врз религиозна основа се единствените што ги бележи Јосип.”

Филон од Александрија, меѓутоа, опишува друг инцидент што е сличен на оној со знамињата. Овој настан се споменува во едно писмо од еврејскиот принц Агрипа до императорот Гај, каде се обидува да го одврати за да не го осквернави храмот, за што ќе се осврнеме подоцна. Агрипа ја користи можноста да спомене како Пилат, неколку години порано, сакал да ги вознемири вознемири Евреите и колку со тоа го разгневил Тибериј. Според Филон, или Агрипа, според кого тој раскажува, прокураторот наредил на палатата на Херод да се постават позлатени штитови, на кои имало напишано кратка посвета за Тибериј.

Палатата на Херод се наоѓала во Ерусалим, а Римјаните ја користеле како управна установа. На штитовите немало ниту лик, ниту симбол што би можел да ги повреди религиозните чувства на Евреите. Меѓутоа, Пилатовата постапка ти вознемирила Евреите и една делегација, предводена од четири Херодови принцови, поднесла петиција за да се остранат штитовите врз основа на тоа што тоа било во спротивност со нивните древни обичаи. Пилат одбил да го изврши нивното барање и водачите на Евреите му пишале на Тибериј, кого го разбеснило Пилатовото однесување и му наредил да ги повлече штитовите од Ерусалим и да ги постави на храмот на Август во Цезареја.

И овој запис, како и Јосиповите, нè наведува на многу прашања поради тоа што многу важни податоци наведени непрецизно; но нас посебно не интересираат две точки од ова сведоштво. Бидејќи на штитовите немало ликови или амблеми, тогаш причината за навредата што ја нанесле мора да била во натписот: во посветата веројатно императорот се величал како бог.

Ако е тоа причината, тоа значи дека учењето на Јуда Галилеецот cè уште било влијателно кога било во прашање признавањето на „царот за бог”. За нас е, исто така, интересно и она место каде Филон истакнува дека иако Тибериј бил многу лут, не го сменил Пилат, туку му наредил да ги отстрани само навредливите штитови за да не ги погодуваат чувствата на Евреитe.

Тоа се единствените три инциденти кои се однесуваат на римско-еврејските односи во текот на десетгодишното управување на Пилат кои ги забележале Јосип и Филон.

Филон тој инцидент го споменува бегло бидејќи пишувал за друг настан што се случил подоцна.

Исто така е чудно што Јосип, кој ги запишувал историските настани од тоа време, ги запишал само оние два инцидента. Сепак, тој го наведува судирот со Самаритјаните, на што треба подетално да се задржиме бидејќи тоа е значајно за проучувањето на карактерот на Пилат; но ништо не е забележано за понатамошните односи на Пилат со Евреите во текот на неговото десетгодишно управување, со исклучок на една загадочна белешка.

Имено, во постоечкиот грчки текст на Јосиповото дело „Еврејски старини“, наоѓаме краток запис за Исус и ако навистина го напишал Јосип, тогаш тоа би значело дека тој го признава Исус за Месија и дека верува дека воскреснал од мртвите. Бидејќи тоа се коси со сето она што се знае за Јосип, научниците долго време се сомневале во автентичноста на овој запис.

Имено, проблемот кој произлегува од овде е мошне сложен но и значен.

Ние ќе се осврнеме на овој проблем кога ќе ги истражуваме нехристијанските доку- менти за историскиот Исус. Меѓутоа, засега да забележиме дека Јосип не можел да не го спомене Исус зашто тоа не би одело во прилог на апологетската цел на неговото дело.

Римските власти почнале да гледаат на христијанството како на револуционерно движење што има еврејско потекло. Затоа, Јосип, во интерес на неговата апологетска тема, сакал да истакне дека еврејските ските водачи веднаш сакале да го задушат движењето. Какво било првобитното мислење на Јосип за Исус ќе биде предмет на нашето натамошно испитување; но сега, имајќи го овој проблем на ум, треба да се осврнеме на некои алузии на политичките немири, во годините кога Пилат бил прокуратор, кои ги среќаваме во христијанските евангелија.

Најдобро е да започнеме со најочигледниот доказ.

Во марковото евангелие е забележано дека востанието (stasis) започнало токму пред или за време на последните денови на Исусовиот престој во Ерусалим. Римјаните го задушиле востанието, но при тоа претрпеле големи жртви и заробиле голем број бунтовници, меѓу кои бил и водачот по име Бараба.

Освен тоа, Исус бил распнат меѓу двајца lēstai, термин што го употребуваат Јосип и римските власти за зелотите; тие lēstai, пак, биле меѓу заробените бунтовници, а што не наведува на заклучокот дека во востанието учествувале и зелотите.

Во Евангелието од Лука (ХІІІ, Iff.), се зборува за некои Галилејци, чија крв Пилат ја помешал со крвта на нивните жртви”.

За овој инцидент Исус бил посебно известен, а од контекстот на оваа кратка белешка за Галилејците произлегува дека тие биле убиени од Римјаните во храмот за време на некој обред. Може да се заклучи дека од овој инцидент, вака протолкуван, произлегле мошне сериозни последици. Јосип не го забележал овој инцидент и ако со овој чин еврејската религија била повеќе згазена отколку со знамињата или со градењето на водоводот.

А кои биле тие Галилејци кои биле посебно избрани за колежот што го спровел Пилат во храмот? Ако под тоа име ги подразбираме жителите на Галилеја, тогаш тие би биле поданици на Херод Антипа: но со тоа не се објаснува причината за колежот, бидејќи е поверојатно дека Пилат би бил многу повнимателен во однесувањето со нив. Меѓутоа, под тој назив може да се подразбере дека станува збор за зелотите добиен по името на нивниот водач, Јуда Галилеецот, за што постојат докази дека овој назив се употребувал во оваа смисла. Ако го прифатиме тоа значење тогаш овој податок од Евангелието од Лука е мошне значаен. Меѓутоа, иако идентитетот на овие Галилејци мора да остане таинствен, фактот дека инцидент се случил го потврдува сведоштвото на Јосип, иако тоа е селективно во поглед на јудејството што во времето на Исус било проследено со раздор и затегнатост.

За нашето понатамошно истражување е важно да го забележиме фактот дека според евангелијата, еден од Исусовите апостоли, Шимон, бил зелот, а за нив се споменува дека биле „силните” (biastai) кои сакале небеското царство со сила да го освојат.

Постојат и докази за дилемата на Евреите: „Треба ли да се дава данок на царот или не? Да даваме ли, или да не даваме?

Со самото формулирање на ова прашање се навестуваат поткопувачки мисли, кои произлегуваат од влијанието на учењето на зелотите.

Такво прашање би требало да му биде поставено на еден Месија, а евангелијата потврдуваат дека тоа прашање му било поставено на Исус, бидејќи бил сметан за Месија. За значењето на Исусовиот став спрема „данокот“ посебно ќе се осврнеме подоцна; засега е доволно да забележиме дека, според евангелијата, плаќањето на данокот на Римјаните било од посебна важност за Евреите во времето на Пилатовото управување.

Во тоа време на затегнати политичко-религи-озни односи, кога избивале безредија и оружени бунтови, Исус ја извршувал својата мисија. Трите различни извори, кои не можеме да ги сме-ќтаме за сигурни сведоштва, ни ја даваат сликата на тоа време. Но, насобраните сведоштва прикажуваат импресивна слика на тогашната ситуација во Јудеја кога само одредени личности, но не и јавни, можеле непречено да ја извршуваат својата работа, изолирани од чувствата и од притисоците што произлегувале од основниот конфликт меѓу идејата за Израел како теократија и фактот дека Израел бил своина на римскиот император.

***

Тоа беше еден подолг цитат од втората глава на делото “Судењето на Исус од Назарет од Семјуел Џорџ Фредерик Брандон, свештеник, научник и професор на универзитетот во Велика Британија. Јасно е дека постојат и други интерпретации на историјата од овој период, а и самото негово еврејско потекло можно е да некој да ја оспорува неговата објективност, особено во толкувањата. Сепак текстот е пол со историски факти кои даваат одредена слика за историските настани од тој период.

Тој во друг дел од ова дело има објаснето дека првата христијанска заедница во Ерусалим исчезнала со разурнувањето на градот од страна на Римјаните во 70 година од н.е., при што исчезнале сите документи и споменици. Затоа, немаме директни, сигурни докази за учењето на Мајката црква на христијанството односно разликите на црквата од тој и од подоцнежниот период. Сето тоа го дознаваме од посланијата на Павле, од “Делата на апостолите“, документ што датира од крајот на I век, и од некои рани преданија што биле во состав на подоцнежните дополнети евангелија.

Некои податоци можат да се присоберат од христијанскиот писател Хегесипиј од II век, од т.н. клементинска книжевност, и од еврејскиот историчар Јосип. Но, податоците што ги добиваме од овие извори се скудни и проблематични.

По четиригодишно уништувачко војување еврејскиот народ бил победен 70. година од н.е., а Светиот град уништен по бунтот на Евреите против Рим кој почнал во 66 година од н.е.

Во таа уништувачка војна, како што веќе наведовме, била уништена и Мајката црква во Ерусалим. Последиците од овој катастрофален пораз на Евреите во 70. година од н.е., биле огромни за христијанството.

Сепак, можеме да извлечеме некои заклучоци што се од големо значење.

Првиот заклучок според Брандон, кој е и најважен, е дека првите еврејски ученици, кои ја основале Ерусалимската црква, сметале дека нивната верност кон Исус не барала да се откажат од верата на нивните претци.

Сите докази укажуваат на тоа дека тие биле огнени поборници на јудеизмот: редовно се молеле во храмот во Ерусалим, учествувале во жртвени ритуали, ги прославувале еврејските празници и се придржувале кон еврејските закони дури и во посебните ритуални обичаи како што е Назаретскиот завет.

Многу свештеници и фарисеи пристапиле во нивната заедница, а нивниот водач Јаков, „братот Господов”, бил почитуван поради неговата побожност меѓу неговите земјаци. Главната разлика меѓу нив и другите Евреи била во нивното признавање на Исус како Месија на Израел.

Во текот на овој период се јавиле многумина кои тврделе дека се месии, а треба да се нагласи дека според верувањето на Евреите месијата не бил божествено суштество, бидејќи според фундаменталното монотеистичко начело на јудеизмот тоа не било можно.

Но, еврејските христијани сепак го деифицирале месијанството на Исус, но на друг начин.

Според нив, Месија e оној кого Бог го одредил да ги протера Римјаните и да му ја врати независноста на Израел.

Поразот и смртта го побивале тврдењето на оној кој велел дека е Месија. Иако Исус бил погубен од Римјаните, еврејските христијани не престанале да веруваат дека тој бил Месија, и верувале дека Бог го воскреснал од мртвите.

Неговото воскреснување го толкувале како доказ дека бил Месија, и верувале дека наскоро ќе се врати и со натприродна моќ ќе ја заврши својата Месијанска задача ,,да го обнови царството на Израел”, како што е запишано во „Делата на апостолите”. Главната цел на еврејските христијани била да ги убедат нивните сонародници да го прифатат Исус како Месија.

Затоа било потребно да се претстави неговата месијанска личност според очекувањата на народот. Раскажувале за неговите дела, особено за чудотворните, што покажувало дека Исус поседувал натприродна моќ на еден Месија.

Еврејскиот историчар Јосип пишува како на оние кои тврделе дека биле месии им била припишувана чудотворна моќ. Постоело уште нешто со што еврејските христијани требало да се соочат. Распнувањето на Исус од страна на Римјаните, во кое биле вмешани и водачите на еврејскиот народ, морало да биде разјаснето за да се уверат другите Евреи дека тоа го потврдува, а не дека го побива фактот дека тој бил Месија.

Но, првата христијанска заедница во Ерусалим до 70. година од нашата ера и нејзините разлики со подоцнежното христијанство се друга тема за друга прилика. И секако за таква дискусија се потребни компарации на повеќе гледишта.