Дале индустриски кислород на Ковид пациенти во Босна – Додик го искористи моментот

Кога од агенцијата за лекови на Босна го прегледале кислородот продаден во болниците за лекување на пациенти со Ковид-19 во регионот контролиран од Србите во земјата, во септември, дојде до шокантно откритие: Кислородот беше наменет само за употреба во индустриски машини, а не за луѓе.

Но, наместо да се обидува да ја поправи ситуацијата, лидерот на регионот, Милорад Додик, жесток српски националист, се обиде да го распарчи мултиетничкото ткиво на босанската држава, кревка унија создадена во 1995 година од американската дипломатија од урнатините на војната.

Прво, Додик објави дека создава своја агенција за лекови и го повлекува својот феуд, кој покрива приближно половина од територијата на Босна, од надзорот на инспекторите на централната власт.

Оттогаш, тој се заканува дека ќе се повлече од мултиетничките вооружени сили на Босна и ќе формира своја, исклучиво српска војска. Тој, исто така, сака да ја напушти државната даночна агенција, нејзината разузнавачка служба и нејзиното правосудство, ветувајќи дека ќе го забрза како што го нарекува „мирното распаѓање“ на босанската држава родена со мировниот договор склучен во 1995 година во Дејтон, Охајо.

Босанските истражители ги следеле пратките со кислород до компанија контролирана од еден од блиските политички сојузници на Додик. Некои странски дипломати и ривалски политичари ги гледаат неговите сецесионистички закани како првенствено средство за скршнување од обвинувањата за корупција.

Но, во регион каде сенката на војната е насекаде, многу Босанци стравуваат дека мирот во земјата е под закана.

„Нема да биде мирно“, предупреди Шефик Џаферовиќ, еден од тројцата претседатели на Босна, секој избран да претставува Бошњачката етничка група.

Крпена од различни народи и религии, Босна одамна е „кубрит кутија за поголеми пожари“.

Токму во Сараево, главниот град на Босна, еден тинејџер, српски националист ја започна Првата светска војна со убиство на австриски надвојвода во јуни 1914 година и каде што навидум пореметените гневови на српскиот психијатар, Радован Караџиќ, предвидуваа тригодишно пропуштање крв во 1990-тите. Тие балкански војни оставија околу 140.000 мртви луѓе, привлекоа воени авиони и војници на НАТО и создадоа јаз меѓу Русија и Западот што останува и денес.

Сега Соединетите Држави и Европската унија, на кои Босна се стреми да се приклучи, се очајни да спречат новата криза да ескалира во конфликт или да создаде политичка нестабилност што Русија би можела да ја искористи. Русија, која сака да ја спречи Босна да влезе во блокот или НАТО, веќе застанува на страната на Додик.

Несогласувањата во Босна се вкоренети во Дејтонскиот мировен договор од 1995 година, постигнат со посредство на САД. Договорот ги прекина борбите, но создаде и многу нефункционален политички систем, со слаба централна власт во која различни етнички групи ја делат власта. Триото избрани претседатели се Додик, кој ги претставува Србите; Џаферовиќ, кој ги претставува босанските муслимани, познати како Бошњаци; и Жељко Комшиќ, етнички Хрват.

Додик повеќе од една деценија крева врева за отцепување на Србија, но никогаш досега не поттикнал ваква нестабилна криза. Извештајот во октомври на високиот функционер на Обединетите нации во Босна, Кристијан Шмит од Германија, ја опиша ситуацијата како „најголема егзистенцијална закана“ за опстанокот на земјата од раните 1990-ти.

Шмит, во едно неодамнешно интервју, го минимизираше ризикот од враќање на крвопролевањето и рече дека очекува Додик да ја повлече својата закана за формирање посебна војска на етничките Срби.

Меѓу многу Босанци, пак, стравот повторно е на марш.

Кога Шмит во средината на декември се сретна со учениците во стручното училиште во Тузла, град каде што различните етнички групи во Босна имаат тенденција да живеат во ретка хармонија, тој постојано беше прашуван што прави за да спречи враќање на војната.

Еден студент се присети дека неговите родители го преживеале ужасот од конфликтот во Босна од 1992 до 1995 година и прашал: „Можете ли да ни ветите дека тоа нема да се повтори? Друг му рекол на Шмит: „Едвај чекам да ја напуштам оваа земја каде што зборот „војна“ се повеќе и повеќе се користи“.

Наставничка прикажала фотографија од 1991 година на која се гледаат десетина нејзини ученици во тоа време, сите изгледаат опуштено и среќно. Една четвртина од нив, рече таа, биле убиени во борбите што започнале набргу потоа.

Во Европа, одговорот на провокациите на Додик е мешан. Германија и Британија разговараат за санкции. Но, авторитарниот лидер на Унгарија, Виктор Орбан, неодамна го посети главниот град на српскиот регион, Бања Лука, за да му понуди поддршка на Додик и вети дека ќе стави вето на секој потег на ЕУ за воведување санкции.

Под населбата Дејтон, Босна е поделена на два главно самоуправни дела: српската територија на Додик, позната како Република Српска, и федерација контролирана од Бошњаци и етничките Хрвати. Федерацијата, пак, е поделена на 10 „кантони“, секој со своја влада.

Многу Бошњаци сметаат дека нарушувачките дејствија на Додик се доказ дека на босанските Срби никогаш не требало да им се дозволи со Дејтонскиот договор да се закачат на нивниот сопствен домен, ентитет чиј бабица се мажи како Караџиќ и поранешниот командант на босанските Срби Ратко Младиќ, кои оттогаш се осудени за геноцид. во Хаг за масакрот во Сребреница во јули 1995 година и други злосторства.

Но, Додик и многу негови сограѓани Срби сè уште ги негираат воените злосторства извршени од етнички роднини и наместо тоа се гледаат себеси како жртви, како што правеа за време на војната. Тие сега тврдат дека босанските Срби се неправедно избирани, по одлуката во јули на претходникот на Шмит како претставник на ОН, со која беше забрането негирањето на геноцидот. Забраната се однесува на сите етнички групи, но многу босански Срби сметаат дека таа е насочена кон нив.

Мирко Шаровиќ, лидер на српска политичка партија спротивна на Додик, ја осуди забраната како „голема грешка“. Во едно интервју, тој рече дека тоа ги охрабрило воинствените националисти, ја зајакнало претходно намалената јавна поддршка на Додик и го охрабрила да се впушти во „непромислена авантура“ која „нема шанси да успее и има огромен потенцијал да предизвика конфликт“.

Додик е некогашен американски штитеник кого администрацијата на Клинтон го пофали во 1998 година како „здив на свеж воздух“. Сега, специјалниот пратеник на претседателот Џо Бајден во регионот, Габриел Ескобар, го нарекува закана која „го прободува срцето, го погодува срцето на Дејтон“.

Во октомври, Додик предупреди дека Србите во Босна „ќе се бранат со нашите сили доколку е потребно“ и рече дека на „нашите пријатели“ – имено Русија и блиската Србија – може да се смета за да се одвратат каков било напор да го заузда од НАТО алијансата.

Србија, сепак, не покажа интерес да ја повтори својата улога во 1990-тите, кога испрати оружје и паравоени банди за поддршка на етничките роднини во Босна. А колку Русија навистина го поддржува Додик е нејасно.

Минатиот месец тој се врати од посетата на Москва тврдејќи дека добил ветувања за поддршка за време на состанокот со претседателот Владимир Путин. Но, Кремљ, кој обично најавува состаноци многу однапред, чекаше неколку дена пред да потврди дека тоа се случило. Потоа го стави српскиот лидер на негово место, велејќи дека „главниот настан“ на Путин тој ден била „конференцијата на јаглен“, а не Додик.

Сепак, Кремљ очигледно е воодушевен што ја гледа Босна во неред, имајќи предвид дека САД и Европа некогаш ја застапуваа како приказ на успешно градење нација. Со години, Путин ги предупредуваше поранешните комунистички земји во Источна Европа дека западните ветувања за мир и просперитет се празни.

Големото прашање е дали заканите на Додик се реални или се главно политички театар да ја собере неговата националистичка база пред изборите во октомври.

„Тој веројатно не знае самиот каде води сето тоа“, рече Шмит, претставник на ОН, додавајќи дека се наоѓал на „опасен и лизгав пат“.

Додик приватно посочи, велат дипломатите, дека негов примарен интерес е да ги држи државните обвинители надвор од неговиот домен за да се елиминира ризикот веродостојните извештаи за неконтролираната корупција некогаш сериозно да се истражат – вклучително и скандалот со индустрискиот кислород за пациентите со Ковид.

Босанскиот здравствен истражител ги следеше тие пратки до компанија со седиште во родниот град на Додик, Лакташи, кој е под контрола на поранешниот министер за внатрешни работи на неговиот српски регион.

„Сето тоа е политичка игра, а политиката во Босна е само димна завеса за прикривање на криминалот“, рече во интервјуто Александар Золак, шеф на агенцијата за лекови. „Додик знае дека може да биде разоткриен само од независни институции и луѓе кои ја кажуваат вистината, па прави се што може за да ги уништи“.

Сепак, Додик го искористи моментот за да ја запре централната власт. Тројцата претседатели треба да се состануваат на секои две недели за да ги потпишат клучните предлози. Но, тие не се сретнале од октомври, кога Додик се појави со хармоника и почна да пее српски народни песни во неговиот кабинет со група поддржувачи.

Оттогаш, тој ги отфрли или игнорираше сите предлози што беа поставени пред него и неговите колеги претседатели.

„Додик преживува од конфликти“, рече Бранислав Бореновиќ, водач на српската опозициска партија. „Тој ја мрази стабилноста затоа што потоа треба да објасни зошто живееме како што живееме“, рече тој, додавајќи дека Додик „игра на емоциите на својот народ и не се грижи за последиците“.

Дури и ако Додик само игра политика, рече Бореновиќ, неговите лудории ги поттикнуваат страстите на опасен терен: „Во земја со 3 милиони луѓе, секогаш можете да најдете неколку идиоти да запалат оган“.