INFOMAX.MK

По потпишувањето на Договорот од Преспа со Грција во 2018 година и усвојувањето на францускиот предлог за решавање на спорот со Бугарија пред неколку дена, Македонија официјално доби статус на кандидат за Европската Унија, со честитки од највисоките Европски претставници, од Урсула фон Лајден, Макрон и други.

Македонската сага, мислам, има најблиска паралела во епизодата Муќки во која Тригер, чистачот на улици, добива пофалба од градското собрание затоа што ја користи истата метла веќе дваесет години.

„Четиринаесет пати и ја сменив рачката, а седумнаесет пати четката“, им се фали Брази на пријателите во кафаната, при што збунето го прашуваат: „Како може по ѓаволите да е истата метла?“ Имено, да замислиме наместо Брзи. Македонец кој е во истиот тим фали како по 17 години од поднесувањето на барањето за кандидатура земјава официјално станала кандидат, откако во меѓувреме го сменила името, знамето, уставот и учебниците по барање на Грција, а потоа се обврза повторно да ги промени учебниците и уставот поради бугарското инсистирање дека неговиот јазик и нација потекнуваат од Бугарите. Што друго можеше да каже компанијата на масата освен: „Како, по ѓаволите, може тоа да биде истата земја?

Во духот на демократијата

Не баш, ќе речеш. Па, ајде да видиме.

Опсежниот договор од Преспа меѓу Грција и Македонија, со кој таа се согласи за промена на името на земјата во Македонија, беше потпишан во јуни 2018 година „во духот на демократијата, почитувањето на човековите права и основните слободи и достоинството“, како наведено во нејзината преамбула.

Посебно внимание се обрнува на членовите 7 и 8, кои, меѓу другото, ја обврзуваат Македонија да го ревидира статусот на спомениците, јавните објекти и инфраструктурата во рок од шест месеци и доколку тие на некој начин се однесуваат на античката хеленска цивилизација и претставуваат составен дел на грчкото историско и културно наследство, спроведе корективни мерки (член 8, став 2), нема да го користи симболот што беше истакнат на нивното знаме и ќе го отстрани од сите јавни места и јавна употреба на нејзината територија (член 8, став 3).

Конечно, двете страни се согласуваат да формираат стручни комисии кои, врз основа на научни факти и сигурни историски извори, ќе ги „ревидираат сите училишни учебници и наставни помагала како што се мапи, историски атласи“ по потреба, како и контрола на идните изданија.

Дополнително, „страните прифаќаат дека нивното специфично разбирање на термините „Македонија“ и „македонски“ се однесува на различни историски контексти и културно наследство“, така што кога Грците ги користат овие термини, тие не се однесуваат само на областа и луѓето во северна Грција, но и она што им припаѓа („но и нивните атрибути“), како и хеленската цивилизација, историја, култура и наследство на тој регион од антиката до денес (член 7, став 2);

Меѓутоа, кога Македонците ги користат овие термини, тие се однесуваат на нивната сопствена историја, култура и наследство, кои се изразито различни од оние што ги користат Грците. Конечно, двете страни наведуваат дека „службениот јазик и другите атрибути на Втората страна не се поврзани со античката хеленска цивилизација, историја, култура и наследство на северниот регион на Првата страна“ (член 7, став 4).

Од сите парадокси што изобилуваат во овој документ, овој е веројатно најголемиот. Цела Европа, Западот, целиот Медитеран, па и целиот свет ја наследува хеленската култура и јазик и се чувствува поврзан со неа, само Македонците се исклучок?

Дури и да сакаме – според писмото на овој договор – да се ограничиме само на северниот регион на Грција, како тоа би го имплементирале во пракса? Бидејќи Аристотел е од Стагира, т.е. Македонче, дали тоа значи дека треба да отфрлиме каква било врска меѓу неговото учење и нашата култура? Или ќе ги исфрлиме само сознанијата до кои дошол Аристотел за време на престојот во Македонија, кога му бил учител на Александар Македонски?

А што ако Аристотел веќе ги донесе сите свои главни мисли во главата од Стагира? Која комисија може да одвои од денешното знаење што е Аристотелово, а што не, кога речиси секој учебник започнува со тоа што од него доаѓа името, поделбата и описот на денешните природни и општествени науки? Па на сите други Грците долго ќе зборуваат за тоа како нивната култура, политика, наука и филозофија имаат хеленски корени, само ќе им ги негираат на Македонците?

Проблеми со јазикот

Посебно интересен е ставот 4 од Договорот од Преспа, во кој се вели: „Другата страна наведува дека нејзиниот службен јазик, македонскиот јазик, спаѓа во групата јужнословенски јазици.“ На внимателниот читател нема да му недостига фактот дека грчката страна не не мора да го признава службениот јазик на северниот сосед како македонски јазик, ниту неговата посебност во групата јужнословенски јазици – ова тврдење го дава само македонска страна. Меѓутоа, додека јазичното прашање во случајот со спорот со Грција беше суштински маргинално, бидејќи постоењето на македонскиот јазик и нација само по себе не е проблем за Грците, се додека Македонците не се поврзуваат со античките Македонци. , во спорот со Бугарите, кои македонскиот го сметаат за дијалект на бугарскиот, пресудно е.

Што носи најновиот документ во врска со ова? Во најновиот Протокол, кој е изгласан на 16 јули, македонското Собрание, Македонија се обврзува: да ги вклучи Бугарите во својот Устав, дека македонската влада „ќе ја потврди осудата и извинувањето за неправдите и репресијата извршени во минатото, директно или индиректно, од страна на комунистичките власти врз граѓаните на основа на нивното етно-политичко самоопределување, вклучително и Бугарите“, спроведуваат рехабилитација на жртвите на репресијата од комунистичкиот период, „гарантираат слободно остварување на правата на Бугарите во Република Македонија на слободно изразување, заштита и развој. за нивниот идентитет и специфичните карактеристики на нивната заедница“, дека ќе го потиснат говорот на омраза кон Бугарите и ќе постигнат резултати во гонењето на оние кои го користат, дека ќе ги „почитуваат сите заеднички историски настани и личности за кои претходно биле договорени“, поднесе изменета лекција за Самуиловата империја од учебникот за VII, и „промена на содржината на учебникот по географија за VII, поради неоснована етничка/територијална претензии“ итн.

Основниот впечаток што го остава овој документ е едностраноста на низа мерки и обврски, кои се однесуваат само на македонската страна. Бугарите ќе бидат признаени во Македонија, но не и Македонците во Бугарија, официјално ќе бидат рехабилитирани само бугарските жртви на комунистичката репресија во Македонија, но не и македонските во Бугарија, само Македонија ќе го гарантира остварувањето на правата на Бугарите во нивната земја.

А што е со Втората светска војна? Па, Македонците не ги окупираа Бугарите во 1941 година, туку обратно. Што е со жртвите на бугарската окупација? Со други зборови, нема ни збор за македонската заедница во Бугарија и нивните права, страдања пред, за време и по Втората светска војна. И, и покрај сето тоа, овој Протокол не ги содржи сите обврски што ги има преземено македонската страна, бидејќи се однесува на некои претходни договори кои подоцна ќе бидат објавени. Со други зборови, статусот и посебноста на македонскиот јазик, правата на Македонците на сопствен идентитет, реципрочно извинување за бугарската окупација или злосторствата извршени во Втората светска војна, не беа ни спомнати.

За македонскиот јазик, значи, нема ниту еден збор, освен што Протоколот завршува со забелешка дека е потпишан во Софија, „во два оригинални примероци, секој на официјалниот јазик на државата – бугарскиот јазик, согласно со Уставот на Република Бугарија, а македонскиот јазик, во согласност со Уставот на Република Македонија“.

Претседателката на Европската комисија Урсула фон Лајден на првиот ден од парламентарната расправа ги уверуваше македонските пратеници во Собранието со зборовите: „нема сомнеж дека македонскиот јазик е ваш јазик и ние тоа целосно го почитуваме“. Сепак, ова очигледно се однесува на бриселската администрација, но не и на Бугарите, кои затоа ќе имаат целосна слобода да продолжат да тврдат дека македонската нација не постои и дека македонскиот јазик е дијалект на бугарскиот.

Сите народи се имагинарни, само некои се поимагинарни од другите

Да се разбереме, сите народи се, како што вели Бенедикт Андерсон, „замислени заедници“, модерни политички производи полни со контрадикторни, произволни историски размислувања, приказни за поврзаноста на крвта и почвата, за херојското и античко минато и славните предци. Поновиот наратив за денешните словенски Македонци како потомци на античките Македонци, наследници на Александровата империја и слично е, според тоа, бесмислица. Но, исто така, етничката, генетската и културната врска меѓу денешните Грци и античките Грци, или денешните Бугари и степското племе Бугари по кои се именувани, е толку далечна и посредувана што ниту една модерна политичка заедница не треба да бара монопол врз Александар Македонски или Самуила, а камоли да ги ограничи другите врз основа на тоа право во однос на името, знамето и државните симболи на државата.

Иднината на една европска земја не смее да зависи од стр. 34 во учебникот по географија за VII одделение О.У. Тоа е директно спротивно на „духот на демократијата, почитувањето на човековите права и основните слободи и достоинството“. Ако денешните Бугари и Грци сè уште страдаат од национални фикции и фрустрации, Европската унија и нејзините лидери треба да ги отрезнат и излечат, а не да ги охрабруваат со поздравување договори засновани „на компромиси и рамнотежа“ (Макрон), при што некои, кои се надвор на синдикатот им се стеснуваат основните политички права до степен на самозапалување, додека на другите, во негов состав, ја зајакнуваат својата ексклузивност.

Текст на Александар Павловиќ, авторот е научен соработник на Институтот за филозофија и социјална теорија на Универзитетот во Белград.

Извор: Peščanik.net