Швајцарија “флертува” со НАТО: Можно ли е после Финска и Шведска и таа да пројави интерес за членство?

Војната на Русија во Украина ги натера некои Швајцарци да размислуваат за поблиска соработка со алијансата – но не и за членство. Флертување да, мажење не!

Вака неодамна изјави претседателот на едно од најголемите здруженија на швајцарски војници, Стефан Холенштајн, за односот на Швајцарија со НАТО. Можеби звучи несериозно, но Холенштајн беше сериозен: неговата поента, поттикната од руската војна во Украина, беше дека Швајцарија треба да соработува поблиску со НАТО, но да престане да членува.

Ова е револуционерен предлог во земја во срцето на Европа која не е членка на НАТО или на Европската унија, која се приклучи на Обединетите нации само во 2002 година и – освен што испрати некои офицери – никогаш не се приклучила на целосни воени вежби со кои ги опкружуваат земјите на НАТО, верувајќи дека строгата политика на воена неутралност, содржана во уставот на Швајцарија, тоа го забранува. Поради војната во Украина, Холенштајн сака Швајцарија конечно да стане дел и да почне да носи одредена одговорност за безбедноста и воената архитектура на Европа.

Одеднаш, швајцарската политика и медиуми се зафатени со прашањето за неутралноста. Минатата недела, Демиен Котие, либерален пратеник во швајцарскиот парламент, рече дека Швајцарците премногу долго размислувале дека опкружени со земји од НАТО автоматски значат дека и тие ќе бидат заштитени. Ова, напиша тој во Le Temps, е „опасен сон. Нашата земја не може да биде слободен возач кога е во прашање европската безбедност“.

Светот веќе ги виде Финска и Шведска – две земји од ЕУ кои, како и Швајцарија, имаат долготрајни традиции на воена неутралност – почнаа сериозно да размислуваат да аплицираат за членство во НАТО, што може да се случи секој ден сега. Забележлива промена се случува и во Данска, сојузник на НАТО, чија влада сега се надева дека ќе ја отфрли постоечката политика на земјата за откажување од одбранбените проекти на Европската унија на референдумот во јуни.

Овие нордиски земји одеднаш заклучија дека „две животно осигурување се подобри од едно“, рече експерт за безбедност под услов да остане анонимен. Швајцарија е далеку од Русија географски и многу помалку изложена од нордиските земји. Но, и таа чувствува потреба поцврсто да премине во западниот систем на меѓусебни безбедносни гаранции.

Ова е уште еден пример за тоа како стратешките усогласувања во Европа се менуваат поради руската агресија. Се чини дека воената неутралност наследена од Европа од 20 век брзо станува минато.

Членството во НАТО останува длабоко непопуларно меѓу Швајцарците; само 33 проценти го фаворизираат. Но, јавната поддршка за поблиска соработка со Атлантската алијанса се зголеми во последниве недели, а некои Швајцарци сакаат да се приближат колку што дозволува Уставот на нивната земја. „Војната во Украина е шок бран за нас“, рече Жан-Марк Рикли, шеф на глобалните и новите ризици во Женевскиот центар за безбедносна политика, кој ја напиша својата докторска теза за европските неутрални држави по Студената војна.

Швајцарија нема да оди толку далеку колку што Шведска и Финска навидум сакаат да одат и всушност да се приклучат на НАТО – не само затоа што неутралноста е во швајцарскиот Устав туку и затоа што неутралноста е суштински елемент на швајцарската самоперцепција, спречувајќи ја да се приклучи на кој било воен сојуз со клаузула за меѓусебна одбрана.
Во земји како Франција и Германија, јазикот, религијата и заедничката историја го обликуваа националниот идентитет. Но, Швајцарија има четири национални јазици, неколку религии и силно децентрализирана структура на управување. (Неговите кантони имаат различни празници, спроведување на законот, здравствени политики и јавно образование.) Таму, националниот идентитет е обликуван од федерализмот, неутралноста и директната демократија. „Со други зборови“, рече Рикли, „швајцарскиот идентитет е политички идентитет. Приклучувањето кон меѓународна организација би го уништило ова“.

Затоа дискусијата во Швајцарија за поблиски односи со НАТО е тешка и чувствителна. Неколку швајцарски експерти за безбедност одбија да зборуваат записни, наведувајќи го политичкиот притисок.

Најголемата партија во земјата – екстремно десничарската, националистичка Швајцарска народна партија (СВП) – веќе ја стави јасно својата позиција дека секоја флексибилност на принципот на неутралност го компромитира националниот суверенитет. За СВП, Швајцарија ја премина таа граница кога реши да им се придружи на другите западни земји во санкционирањето на Русија поради нејзината инвазија на Украина.

Меѓутоа, неколку политичари од левиот и десниот центар ги бранеа санкциите, тврдејќи дека бидејќи Русија го прекршила меѓународното право – кое делумно беше напишано во Женева – Швајцарија мора да го осуди. Некои, исто така, рекоа дека Швајцарија може и треба да направи многу повеќе со НАТО отколку што прави во моментов.

Швајцарија се приклучи на Партнерството за мир на НАТО, програма за нечленки, во 1996 година по крајот на Студената војна. Земјата обезбеди обука, па дури и некои хеликоптери за меѓународни мировни мисии, како што е онаа предводена од НАТО во Косово. Таа, исто така разменува податоци за воздушниот сообраќај со сојузниците на НАТО за да спречи терористички напади од воздух и учествува во центар за сајбер одбрана на НАТО во Естонија. Но, тоа е за тоа. „До сега, интероперабилноста [со силите на НАТО] на такво тактичко ниво беше дотаму

Швајцарија би заминала“, рече Рикли. „Но, да се направат цели единици интероперабилни со трупите на НАТО никогаш не беше на дневен ред. Сега, ова одеднаш се дискутира“.

Оваа дискусија ја започна лидерот на централно-десничарските либерали, Тиери Буркарт, во авторски текст во Ној Цирхер Цајтунг на 7 април. Тој тврди дека е време за „das Ende der Igel-Schweiz“ – „крајот на ежот Швајцарија“, кој се тркала во топка и прави остри боцки кога е под воен напад, но не прави ништо кога другите земји се нападнати. Според мислењето на Буркарт, руската инвазија на Украина докажува дека швајцарската безбедносна политика е „во ќорсокак“. На крајот на краиштата, Русија го класифицираше целиот Запад како непријател; Швајцарија беше цел на руски сајбер напади, исто како и ненеутралните европски земји; а руските ракети лесно можат да ја погодат Швајцарија.

Швајцарскиот одбранбен буџет – во моментов нешто помалку од 1 процент од БДП на земјата – ќе се зголеми, како и на друго место во Европа. Берн, исто така, само што нарача борбени авиони Ф-35 од американско производство. Буркарт сака да усогласи повеќе набавки со опремата на НАТО за да може Швајцарија полесно да спроведе воени вежби со сојузниците на НАТО, па дури и да им помогне на соседните земји. Токму оваа оперативна некомпатибилност Буркарт сака да ја елиминира. Во алпскиот регион, како што изјави еден дипломат за Foreign Policy, „не смее да се создаде вакуум“.

До средината на април, сеопфатната анкета покажа дека мнозинството во Швајцарија го поддржува планот на Буркарт за приближување кон НАТО, вклучително и заеднички воени вежби: 56 отсто од Швајцарците сакаат да соработуваат поблиску со НАТО на различни начини – исто како што тоа го направија Шведска и Финска. во последните децении.

„Односите меѓу Швајцарија и НАТО се осцилираа помеѓу конвергенција и разидување“ во последните децении, рече Хенрик Ларсен, виш истражувач во Центарот за безбедносни студии на Швајцарскиот федерален институт за технологија во Цирих. Во еден истражувачки труд, тој напиша дека во безбеден и мирен свет – особено во 1990-тите – двајцата имаат тенденција да се зближуваат. Меѓутоа, кога светот станува погрден, Швајцарија и НАТО најдоа помалку терен за соработка, како на пример кога НАТО повторно се фокусираше на колективната одбрана по руската анексија на Крим во 2014 година.

Денес, кога НАТО ја зајакнува територијалната одбрана на нејзиното источно крило, Швајцарија има малку да понуди, а разидувањето се зголемува.

Во минатото, кога Швајцарците мислеа на нивната безбедност, она што го имаа на ум беше безбедноста на сопствената мала земја. Денес се повеќе го гледаат во поширок европски контекст. Сега, бидејќи војната во Украина може да се разгори во сите правци, рече Холенштајн, „тие конечно сфатија дека безбедноста е основата на сè што ни е драго: нашата слобода, нашата демократија, владеење на правото и воената неутралност“.

„Брутална војна на агресија, среде Европа, нè погодува сите нас неселективно“, додаде тој. „Затоа, Швајцарија мора да се вооружи за иднината“.

Засега ова е само разговор во политички, дипломатски и воени кругови. Дали Швајцарија навистина ќе почне да соработува со НАТО на оперативен начин, најверојатно ќе се одлучи на референдум. Доколку биде одобрен, процесот би можел да потрае две години.

Сепак, тоа што оваа дискусија воопшто се одвива е револуционерно за швајцарски стандарди. Ако дури и побожно неутралните Швајцарци се разбудат и се приближат до западниот табор, тоа значи дека светот навистина се менува.